Trồng dưa lưới trong nhà màng được xem là giải pháp hiện đại giúp kiểm soát độ ẩm, ánh sáng và nhiệt độ – những yếu tố then chốt để cây sinh trưởng đồng đều và cho năng suất cao. Tuy nhiên, trong thực tế canh tác, nhiều nhà vườn lại gặp phải nghịch lý: tỷ lệ cây con bị thối rễ trong nhà màng không hề thấp, thậm chí có vườn lên đến 20–30% nếu không chăm sóc kỹ giai đoạn đầu.
Điều này khiến không ít người hoang mang. Vì sao trong môi trường được kiểm soát chặt chẽ, cây lại dễ bị bệnh hơn? Có phải do giá thể chưa chuẩn, do hệ thống tưới chưa điều chỉnh, hay vì bản thân cây con có cấu trúc sinh lý đặc thù?
Muốn phòng bệnh hiệu quả, trước hết cần hiểu đúng cơ chế gây thối rễ, để từ đó có thể can thiệp đúng cách – thay vì chỉ bón thuốc hoặc đổi giá thể một cách máy móc.
1️⃣ Môi trường nhà màng không thoáng
Nhiều người mặc định rằng nhà màng là môi trường lý tưởng: sạch, kín và kiểm soát tốt mọi thứ. Tuy nhiên, thực tế không đơn giản như vậy – nhất là khi xét đến vi khí hậu ngay vùng rễ cây con, nơi rất dễ phát sinh bệnh nếu không thiết kế và vận hành đúng.
Khi trồng dưa lưới trong nhà màng, độ ẩm thường được duy trì cao để giữ mát, giảm thoát hơi nước. Nhưng chính điều đó lại tạo ra tình trạng “ẩm ủ kéo dài” quanh vùng gốc. Không có gió đối lưu tự nhiên, phần giá thể quanh cổ rễ gần như luôn trong trạng thái bí bách, ẩm thấp – đây là điều kiện lý tưởng cho các nấm bệnh như Pythium, Fusarium phát triển.
Bên cạnh đó, nhiều loại giá thể được ưa chuộng hiện nay như xơ dừa, mùn cưa hoặc trấu hun có khả năng giữ nước cao nhưng thoát nước kém, nhất là khi chưa được xử lý triệt để. Khi lượng nước tưới chưa được điều tiết phù hợp với kích thước bầu cây, giá thể sẽ giữ lại nhiều nước hơn mức cần thiết, khiến rễ non bị ngộp và suy yếu nhanh chóng.
Nói cách khác, dù nhà màng giúp ngăn mưa và giảm dao động nhiệt độ, nhưng nếu không tạo được độ thông thoáng tự nhiên ở tầng gốc, cây con vẫn rơi vào trạng thái “bị bóp nghẹt trong sự ẩm ướt”.
📌 Gợi ý đọc thêm: [Chuẩn bị giá thể trồng dưa lưới đúng cách – tránh thối rễ]
2️⃣ Hệ thống tưới không điều chỉnh khi cây còn nhỏ
Một sai lầm phổ biến trong các mô hình nhà màng là sử dụng lưu lượng tưới không thay đổi theo giai đoạn phát triển của cây. Khi cây trưởng thành, bộ rễ phát triển, lá nhiều, khả năng thoát hơi nước lớn – lưu lượng tưới cao là cần thiết. Nhưng ngay trong 10 ngày đầu sau trồng, cây con với bộ rễ còn yếu lại không thể hấp thu lượng nước lớn như vậy.
Vấn đề trở nên nghiêm trọng hơn khi hệ thống tưới nhỏ giọt cài đặt sẵn một lưu lượng tưới cố định – thường là 1–2 lít mỗi giờ. Nếu không giảm tần suất tưới hoặc rút ngắn thời gian tưới trong giai đoạn đầu, lượng nước dư sẽ tích tụ quanh vùng gốc, gây ra tình trạng sũng nước ở cổ rễ – vốn là điểm yếu sinh lý đặc trưng của cây con dưa lưới.
Ngoài ra, khi cây còn nhỏ, lá ít, việc thoát hơi nước diễn ra rất chậm. Nếu không có nắng xuyên vào nhà màng mạnh hoặc không dùng quạt lưu thông không khí, nước trong giá thể khó bốc hơi, kéo dài thời gian vùng gốc bị ẩm. Đây là điều kiện lý tưởng cho nấm bệnh tấn công từ dưới lên, đặc biệt là các loại nấm gây thối rễ.
Nói cách khác, sai lệch trong thiết lập chế độ tưới – dù chỉ là vài phút – cũng đủ để gây tổn thương nghiêm trọng cho cây con trong điều kiện nhà màng, nơi mọi yếu tố đều khép kín và ít có sự điều tiết tự nhiên như ngoài trời.
3️⃣ Dư dưỡng – nhưng thiếu cân bằng
Nhiều nhà vườn trồng dưa lưới trong nhà màng có tâm lý “bù đắp” bằng dinh dưỡng, vì cho rằng cây trong điều kiện khép kín sẽ phát triển nhanh hơn nếu được cung cấp đủ chất. Tuy nhiên, điều này dẫn đến tình trạng bón phân sớm, phân mạnh, trong khi khả năng hấp thu của rễ non còn rất hạn chế.
Một trong những lỗi thường gặp là bón lân với liều lượng cao hoặc dùng các dòng phân có hàm lượng đạm – lân – kali cân đối theo kiểu chung chung (ví dụ NPK 20-20-20), mà không điều chỉnh cho giai đoạn cây con. Trong điều kiện ẩm cao, lân dễ kết tủa khi gặp ion kim loại (như Ca²⁺, Mg²⁺ trong nước cứng hoặc từ vôi xử lý giá thể), tạo thành lớp cặn trắng quanh vùng gốc. Lớp này không chỉ gây thối cổ rễ mà còn làm rễ tơ non “cháy ngầm” do mất cân bằng pH tại vùng tiếp xúc.
Ngoài ra, nếu chỉ tập trung vào phân vô cơ, mà thiếu chất hỗ trợ hấp thu như amino acid, humic acid, hoặc không bổ sung vi sinh vật có lợi như Trichoderma, cây con sẽ rất dễ bị sốc dưỡng. Rễ không hấp thu kịp – nhưng nấm bệnh lại có sẵn môi trường ẩm – dẫn đến hệ lụy kép: vừa thừa dưỡng, vừa mất cân bằng sinh học.
Cân bằng dinh dưỡng không chỉ là “đủ chất”, mà còn là đúng liều – đúng thời điểm – đúng hình thức. Với cây con trong nhà màng, điều này càng cần được kiểm soát chặt hơn bao giờ hết.
4️⃣ Môi trường nhà màng “kín” nhưng không “sạch”
Một ngộ nhận khá phổ biến là: nhà màng thì không có nấm bệnh. Điều này chỉ đúng nếu toàn bộ quy trình – từ giá thể, nước tưới, khay ươm đến công cụ thao tác – đều được khử khuẩn đúng chuẩn, và hệ vi sinh trong vùng rễ được kiểm soát tốt. Thực tế, đa số nhà màng hiện nay chỉ “kín” về cơ học, nhưng không đảm bảo “sạch” về mặt sinh học.
Nấm gây bệnh thối rễ như Pythium, Fusarium, Rhizoctonia… có thể tồn tại âm thầm trong nhiều nguồn: từ giá thể chưa xử lý, từ rễ mục của cây vụ trước còn sót lại, hay thậm chí từ tay người thao tác. Trong môi trường nhà màng ẩm, ít nắng và không có vi sinh đối kháng, chỉ cần một điểm nhiễm – bệnh có thể lan ra cả khay ươm hoặc hàng trồng.
Đặc biệt, nếu bỏ qua bước xử lý giá thể hoặc không dùng Trichoderma hoặc các vi sinh vật có lợi vùng rễ, hệ sinh thái trong vùng gốc sẽ mất cân bằng. Khi đó, nấm hại sẽ chiếm ưu thế, gây ra hiện tượng héo rũ, rễ hóa nâu, cổ rễ nhũn mềm ngay cả khi không thấy biểu hiện bên ngoài ở lá.
Không gian nhà màng vốn đã kín gió và ẩm cao. Nếu thêm vào đó là một nền vi sinh “bẩn”, thì bệnh sẽ phát rất nhanh và khó khống chế. Việc phòng ngừa vì thế cần bắt đầu ngay từ khâu chuẩn bị – chứ không đợi đến khi cây biểu hiện triệu chứng mới xử lý.
5️⃣ Cổ rễ là điểm yếu nhất của cây con
Trong cấu trúc sinh lý của cây con dưa lưới, cổ rễ – vị trí chuyển tiếp giữa thân và rễ – là vùng mỏng manh nhất. Đây không chỉ là điểm giao nhau giữa hai mô thực vật khác nhau, mà còn là nơi tập trung nhiều áp lực sinh lý, dễ tổn thương bởi cả điều kiện vật lý lẫn tác nhân sinh học.
Ở giai đoạn đầu, cổ rễ chưa hóa gỗ hoàn toàn, biểu bì còn mềm và ít lớp bảo vệ. Khi vùng gốc bị ẩm kéo dài, lớp biểu bì này sẽ bắt đầu rục xuống, tạo điều kiện cho nấm gây bệnh xâm nhập. Nếu cùng lúc có phân chưa tan hết hoặc bề mặt giá thể còn chứa ion khoáng dư thừa, vùng cổ rễ càng dễ bị “bỏng” và hoại tử nhẹ – mở đường cho bệnh lan sâu vào thân dưới.
Mặt khác, trong quá trình thao tác như gieo ươm, chuyển bầu, hoặc lấp giá thể sau trồng, chỉ một chút cọ xát mạnh cũng có thể gây xước cổ rễ – tạo vết thương hở. Trong môi trường nhà màng ẩm và thiếu vi sinh đối kháng, vết thương này sẽ không liền được mà trở thành điểm bùng phát bệnh. Đây cũng là lý do vì sao nhiều cây con trông hoàn toàn bình thường lúc sáng, nhưng đến chiều đã ngã rạp, cổ rễ thâm đen và mềm nhũn.
Phòng bệnh thối rễ ở cây con không chỉ là chăm bộ rễ, mà phải bảo vệ cổ rễ như vùng sinh tồn trọng yếu, nhất là trong điều kiện kín và ẩm như nhà màng. Việc tạo độ thông thoáng, che chắn tránh ánh sáng trực tiếp làm nóng gốc, và bổ sung vi sinh vật bảo vệ tại vùng tiếp giáp này là những bước cần làm song song – không thể bỏ qua.
Kết luận
Thối rễ ở cây con dưa lưới không phải là vấn đề bất ngờ, đặc biệt khi trồng trong môi trường nhà màng. Điều đáng lưu ý là nhiều nguyên nhân tưởng như nhỏ nhặt lại kết hợp với nhau một cách âm thầm nhưng có sức phá hoại mạnh: giá thể giữ ẩm quá lâu, hệ thống tưới không điều chỉnh theo giai đoạn, bón phân chưa phù hợp, môi trường vi sinh chưa ổn định, và đặc điểm sinh lý yếu ớt của cổ rễ.
Trong điều kiện khép kín, mọi biến cố thường khó nhận biết ngay từ đầu nhưng lại có thể tiến triển rất nhanh. Do đó, thay vì chỉ trông chờ vào phân bón hay thuốc phòng bệnh, người làm vườn cần xem toàn bộ mô hình canh tác như một hệ thống phối hợp, nơi từng yếu tố nhỏ như giọt nước hay cấu trúc rễ tơ đều có ảnh hưởng đến khả năng sống sót và phát triển của cây.
Việc chăm sóc cây con trong nhà màng không đòi hỏi sự phức tạp, nhưng cần sự chính xác và phối hợp hợp lý. Khi hiểu đúng cơ chế gây bệnh, người trồng mới có thể đưa ra những điều chỉnh hiệu quả và kịp thời.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
