Vai trò của Brassinosteroid trong điều hòa sinh trưởng và năng suất

Vai trò của Brassinosteroid trong điều hòa sinh trưởng và năng suất

Trong mạng lưới hormone điều hòa sinh trưởng của thực vật, Brassinosteroid (BR) được xem là “chìa khóa điều tiết toàn bộ vòng đời phát triển của cây trồng” – từ giai đoạn nảy mầm, phát triển rễ, đẻ nhánh, ra hoa, đậu trái cho đến khi quả chín hoàn thiện. Dù chỉ tồn tại ở nồng độ cực thấp, BR lại có khả năng điều chỉnh mạnh mẽ quá trình trao đổi chất và cân bằng năng lượng nội sinh, ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ sinh trưởng, năng suất và phẩm chất nông sản.

Trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu sinh lý học thực vật đã khẳng định rằng BR không chỉ là hormone kích thích sinh trưởng đơn thuần, mà còn là tác nhân điều hòa toàn diện, tham gia vào cả quá trình phân chia tế bào, quang hợp, vận chuyển dinh dưỡng, ra hoa – đậu trái và tích lũy chất lượng quả. Nhờ đó, Brassinosteroid được xem là một trong những trụ cột sinh học giúp cây trồng duy trì năng suất cao, đặc biệt trong điều kiện canh tác chịu áp lực stress và biến đổi khí hậu.

Câu hỏi đặt ra là: Brassinosteroid đã tác động đến sinh trưởng và năng suất của cây trồng thông qua những cơ chế nào? Và tại sao nó lại được xem là hormone trọng yếu trong các chương trình tăng năng suất bền vững của nông nghiệp hiện đại?

Brassinosteroid và quá trình sinh trưởng của cây trồng

2.1. Tác động đến phân chia và giãn tế bào

Ngay từ giai đoạn mầm non, Brassinosteroid (BR) đã đóng vai trò chủ chốt trong việc điều khiển tốc độ phân chia và kéo dài tế bào, hai yếu tố nền tảng quyết định hình thái và sức sống của cây trồng. Ở mức tế bào, BR kích hoạt hoạt động của các enzyme DNA polymerase và RNA polymerase, từ đó thúc đẩy tổng hợp acid nucleic và protein, tạo điều kiện cho sự hình thành các tế bào mới.

Đặc biệt, BR có xu hướng tác động hiệp đồng với Auxin và Gibberellin – hai hormone quan trọng trong quá trình kéo dài thân và phát triển lá. Sự phối hợp này giúp các tế bào ở vùng mô non mở rộng kích thước, thành tế bào trở nên linh hoạt hơn, nhờ vậy thân cây vươn dài, lá mở rộng và tán phát triển đồng đều.

Ở vùng rễ, BR lại thể hiện một cơ chế tinh tế hơn. Thay vì chỉ kích thích tăng trưởng đơn thuần, nó điều hòa hoạt động của mô phân sinh rễ, giúp rễ chính phát triển sâu và đồng thời gia tăng mật độ rễ tơ – nơi diễn ra phần lớn quá trình hấp thu nước và khoáng chất. Nhờ vậy, cây có hệ rễ khỏe, lan rộng và thích nghi tốt hơn với điều kiện đất khô hoặc nghèo dinh dưỡng.

Tác động này của BR là bước nền quan trọng giúp cây hình thành bộ khung sinh trưởng vững chắc trước khi bước vào giai đoạn sinh sản – ra hoa, đậu trái và tích lũy năng suất.

2.2. Điều hòa quá trình phát triển lá và thân

Một trong những đặc điểm nổi bật của Brassinosteroid là khả năng tăng cường hình thành diệp lục (chlorophyll a và b), đồng thời nâng cao hoạt tính enzyme trong chu trình Calvin, giúp cây quang hợp hiệu quả hơn và tích lũy nhanh chất khô.

Sự hiện diện của BR còn thúc đẩy quá trình tổng hợp lignin và cellulose, hai hợp chất cấu trúc chính giúp thân cây cứng cáp, ít đổ ngã – đặc biệt quan trọng đối với các cây trồng như lúa, ngô và đậu nành. Ở những cây có thân leo hoặc mang trái nặng (như cà chua, hồ tiêu, sầu riêng), BR còn giúp tăng tính đàn hồi mô thân và cuống trái, hạn chế hiện tượng gãy, nứt hoặc rụng cơ học.

Ở nhóm cây ăn trái như dưa lưới, sầu riêng, cam quýt, BR kích thích tăng số lượng và diện tích lá hoạt động, từ đó cải thiện tỉ lệ lá hữu hiệu – lá nuôi trái, giúp cây có khả năng cung cấp đủ nguồn quang hợp cho quá trình phát triển quả. Điều này lý giải vì sao cây xử lý BR thường có bộ lá xanh đậm, dày và bền hơn trong suốt giai đoạn nuôi trái, giúp quả lớn đều, ít biến dạng và tăng độ ngọt tự nhiên.

Từ cấp độ mô tế bào đến hình thái toàn cây, BR đã thể hiện vai trò như một “trục điều hòa sinh trưởng tổng thể”, vừa đảm bảo sự cân bằng giữa phát triển thân lá và rễ, vừa chuẩn bị nền tảng sinh lý vững chắc cho giai đoạn sinh sản sau này.

Brassinosteroid trong giai đoạn sinh sản và hình thành năng suất

Nếu ở giai đoạn sinh dưỡng, Brassinosteroid (BR) đóng vai trò “kiến trúc sư” xây dựng hình thái và hệ cơ quan cho cây, thì khi bước sang giai đoạn sinh sản, BR trở thành “người điều phối năng lượng”, giúp cây phân bổ đồng hóa, hình thành mầm hoa, thụ phấn, đậu trái và nuôi dưỡng quả một cách hiệu quả nhất.

3.1. Thúc đẩy ra hoa và thụ phấn

Một trong những tác động sâu sắc của BR là điều hòa quá trình ra hoa thông qua biểu hiện gen FLOWERING LOCUS T (FT) – gen quyết định thời điểm cây chuyển pha từ sinh trưởng dinh dưỡng sang sinh trưởng sinh sản. Nhờ tác động này, cây được xử lý BR thường hình thành mầm hoa sớm hơn, ra hoa đồng loạt và có tỷ lệ hoa lưỡng tính cao hơn, giúp quá trình thụ phấn – thụ tinh diễn ra thuận lợi.

Ở những cây có hoa lưỡng tính như cà chua, dưa lưới, ớt, sầu riêng, BR không chỉ tăng số lượng hoa hữu thụ mà còn cải thiện sức sống của hạt phấn, tăng khả năng nảy mầm trên đầu nhụy và kéo dài thời gian hữu thụ. Nhờ đó, tỷ lệ đậu quả cao hơn và sự phát triển của trái diễn ra đồng đều.

Cơ chế này giúp BR trở thành một hormone quan trọng trong các giai đoạn “chuyển pha” – nơi cây cần một tín hiệu mạnh mẽ để chuyển năng lượng từ phát triển thân lá sang hình thành cơ quan sinh sản.

3.2. Cải thiện đậu trái và giảm rụng non

Sau khi thụ phấn, cây phải trải qua giai đoạn “sàng lọc sinh lý” – nơi nhiều trái non dễ bị rụng do thiếu dinh dưỡng hoặc mất cân bằng hormone. Brassinosteroid giúp giảm rụng sinh lý tự nhiên bằng cách điều hòa nồng độ và tương tác giữa các hormone kích thích như IAA (Auxin tự nhiên) và GA (Gibberellin).

Ngoài ra, BR còn tăng tổng hợp carbohydrate và ổn định cấu trúc tế bào ở cuống trái – khu vực dễ bị cắt rời khi gặp stress hoặc thiếu dinh dưỡng. Nhờ đó, cây giữ trái non tốt hơn, đặc biệt trong điều kiện thời tiết bất lợi hoặc sau mưa kéo dài.

Hiệu quả này thể hiện rõ khi BR được phối hợp cùng Bo hoặc Amino Acid, tạo thành công thức hỗ trợ đậu trái mạnh. Ở sầu riêng, dưa lưới, cà chua và hồ tiêu, sự kết hợp này giúp tăng tỷ lệ đậu trái thêm 15–25%, đồng thời giảm rụng trong 10–15 ngày đầu sau khi đậu.

3.3. Tăng cường nuôi trái và chất lượng nông sản

Trong giai đoạn nuôi trái, BR kích hoạt hàng loạt enzyme chuyển hóa, đặc biệt là sucrose synthase và invertase, hai enzyme chủ lực trong quá trình vận chuyển và phân giải đường từ lá về quả. Nhờ đó, trái nhận được nguồn năng lượng dồi dào hơn, tăng tích lũy chất khô và phát triển đồng đều.

Ngoài tác động đến khối lượng, BR còn nâng cao giá trị dinh dưỡng và cảm quan của nông sản. Các thí nghiệm cho thấy cây xử lý BR có hàm lượng vitamin C, carotenoid, anthocyanin và protein cao hơn, đồng thời màu sắc quả chín đậm và độ ngọt tăng rõ rệt.

Ở cấp độ tế bào, BR giúp thành tế bào vỏ quả dày và đàn hồi hơn, nhờ đó giảm nứt trái, kéo dài thời gian bảo quản sau thu hoạch. Đối với các loại trái có giá trị cao như dưa lưới, cà chua, sầu riêng, điều này mang ý nghĩa lớn trong thương mại vì giúp trái giữ được độ tươi và chất lượng trong vận chuyển xa.

Tổng hợp lại, có thể nói Brassinosteroid là hormone “định hướng năng lượng” trong giai đoạn sinh sản – giúp cây chuyển hóa hiệu quả nguồn đồng hóa, tăng tỷ lệ đậu trái, và hoàn thiện phẩm chất nông sản ở mức tối ưu nhất.

📌 Gợi ý đọc thêm: [Brassinosteroid và khả năng chống chịu stress sinh học và phi sinh học]

Brassinosteroid trong nâng cao hiệu quả quang hợp và hấp thu dinh dưỡng

Song song với vai trò kích thích sinh trưởng và ra hoa – đậu trái, Brassinosteroid (BR) còn có ảnh hưởng sâu sắc đến quá trình quang hợp và khả năng hấp thu – vận chuyển dinh dưỡng của cây trồng. Đây là hai mắt xích quan trọng quyết định năng suất sinh học, bởi chúng đảm bảo nguồn năng lượng và vật chất cho mọi hoạt động sống của cây.

4.1. Tác động lên quá trình quang hợp

Quang hợp là quá trình trung tâm giúp cây tổng hợp chất hữu cơ từ ánh sáng mặt trời. Ở cấp độ sinh hóa, BR tăng cường hoạt tính của enzyme Rubisco (ribulose-1,5-bisphosphate carboxylase/oxygenase) – enzyme chủ chốt trong chu trình Calvin chịu trách nhiệm cố định CO₂. Khi Rubisco hoạt động mạnh, tốc độ tổng hợp carbohydrate tăng, kéo theo sự tích lũy đường và tinh bột trong lá cũng như quả.

Ngoài ra, BR còn kích thích hình thành diệp lục (chlorophyll a và b), đồng thời ổn định cấu trúc lục lạp, giúp lá giữ màu xanh đậm lâu hơn và giảm hiện tượng thoái hóa sớm. Nhờ vậy, hiệu suất quang hợp của cây được duy trì ổn định ngay cả trong điều kiện stress nhẹ, như nắng nóng kéo dài hoặc thiếu ẩm tạm thời.

Đặc biệt, BR còn tăng cường hô hấp tế bào và khả năng tái sinh năng lượng (ATP, NADPH), qua đó cải thiện toàn bộ quá trình chuyển hóa vật chất. Nói cách khác, cây có thể tối ưu hóa năng lượng quang hợp để vừa duy trì sinh trưởng vừa tăng cường sức chống chịu.

Ở nhiều loại cây trồng như lúa, cà chua, dưa lưới và sầu riêng, việc bổ sung BR ở nồng độ thích hợp đã cho thấy diện tích lá tăng, cường độ quang hợp cao hơn và năng suất thực thu được cải thiện rõ rệt.

4.2. Cải thiện khả năng hấp thu và vận chuyển dinh dưỡng

Không chỉ tác động lên tầng lá, BR còn ảnh hưởng mạnh đến hiệu quả dinh dưỡng ở tầng rễ. Nghiên cứu cho thấy, khi được xử lý BR, cây tăng hoạt tính của enzyme nitrate reductase (NR) – enzyme xúc tác quá trình khử nitrat (NO₃⁻) thành dạng amoni (NH₄⁺) dễ đồng hóa, giúp cây tận dụng hiệu quả nguồn đạm có trong đất.

Đồng thời, BR kích hoạt H⁺-ATPase màng tế bào rễ, bơm proton ra môi trường rễ, tạo điều kiện hấp thu các ion dinh dưỡng khác như P, K, Ca, Mg và vi lượng (Zn, Mn, Fe). Nhờ cơ chế này, cây nâng cao khả năng hấp thu khoáng chất ngay cả khi độ ẩm đất thấp hoặc pH không tối ưu.

Một điểm đáng chú ý là BR giúp tăng hiệu quả sử dụng phân bón (FUE – Fertilizer Use Efficiency). Trong các thí nghiệm canh tác lúa, việc bổ sung BR liều thấp đã giúp giảm 10–15% lượng phân NPK mà năng suất vẫn giữ nguyên, nhờ cây hấp thu và chuyển hóa dinh dưỡng tốt hơn.

Bên cạnh đó, BR còn điều hòa mối tương tác giữa hormone và khoáng chất, duy trì trạng thái cân bằng nội sinh. Khi cây gặp stress (thiếu nước, nóng, mặn nhẹ), BR kích hoạt tín hiệu phòng vệ nhưng vẫn đảm bảo quá trình trao đổi ion và hấp thu dinh dưỡng không bị gián đoạn.

Như vậy, có thể xem Brassinosteroid là hormone “chuyển hóa chiến lược”, không chỉ giúp cây hấp thu tốt hơn mà còn phân phối nguồn dinh dưỡng một cách thông minh và tiết kiệm năng lượng, tạo nền tảng bền vững cho năng suất lâu dài.

Ảnh hưởng của Brassinosteroid đến năng suất và phẩm chất nông sản

Tất cả những tác động sinh lý của Brassinosteroid (BR) – từ việc kích thích phân chia tế bào, tăng cường quang hợp, cải thiện hấp thu dinh dưỡng đến thúc đẩy ra hoa, đậu trái – đều hội tụ ở kết quả cuối cùng: năng suất và chất lượng nông sản. Hormone này không chỉ giúp cây cho sản lượng cao hơn mà còn làm thay đổi đáng kể các đặc tính cảm quan, giá trị dinh dưỡng và khả năng bảo quản sau thu hoạch.

5.1. Tăng năng suất thông qua tác động tổng hợp

BR cải thiện năng suất bằng cách tác động đồng thời lên cả ba yếu tố cấu thành năng suất:

Tăng số lượng hoa hữu thụ và tỷ lệ đậu trái.
Nhờ điều hòa gen FLOWERING LOCUS T và các hormone sinh sản khác, cây ra hoa đồng loạt, thụ phấn thuận lợi và đậu trái với tỷ lệ cao hơn bình thường.

Tăng trọng lượng quả và số hạt chắc.
Sự gia tăng hoạt tính enzyme sucrose synthase và invertase giúp chuyển hóa và vận chuyển đường từ lá về quả mạnh mẽ hơn, tạo điều kiện cho quả lớn nhanh, hạt chắc và đồng đều.

Cải thiện hiệu suất quang hợp và vận chuyển đồng hóa.
Lá quang hợp bền màu, khả năng cố định CO₂ cao, kết hợp cùng hệ mạch dẫn hoạt động mạnh giúp dòng vật chất từ nguồn (lá) đến đích (trái, hạt) diễn ra hiệu quả, giảm thất thoát năng lượng.

Nhờ tổng hợp các tác động này, năng suất tăng rõ rệt mà không cần tăng lượng phân bón – một lợi thế lớn trong hướng đi nông nghiệp bền vững.

5.2. Cải thiện phẩm chất nông sản

Bên cạnh năng suất, BR còn giúp nâng cấp chất lượng và giá trị thương phẩm của nông sản thông qua nhiều cơ chế sinh hóa:

Tăng tích lũy đường, acid amin và vitamin trong mô quả, làm tăng vị ngọt, hương thơm và giá trị dinh dưỡng.

Kích thích tổng hợp sắc tố tự nhiên như carotenoid và anthocyanin, giúp vỏ quả có màu sắc bắt mắt, tăng khả năng hấp dẫn thị giác.

Củng cố cấu trúc tế bào vỏ quả nhờ tăng tổng hợp lignin và pectin, giúp quả cứng chắc hơn, giảm nứt vỏ và kéo dài thời gian bảo quản.

Giảm tỷ lệ hao hụt sau thu hoạch, nhất là ở rau quả tươi, do thành tế bào bền và hệ enzyme oxy hóa bị ức chế.

Nhờ những cải thiện này, trái cây và nông sản được xử lý BR không chỉ đạt năng suất cao mà còn có chất lượng thương phẩm ổn định, dễ vận chuyển và bảo quản lâu hơn – yếu tố then chốt để nâng giá trị kinh tế.

5.3. Kết quả thực nghiệm trên các nhóm cây trồng

Trên cây lúa: xử lý BR ở giai đoạn làm đòng giúp tăng năng suất 10–15%, hạt chắc hơn, bông lúa dài và tỷ lệ hạt lép giảm rõ rệt.

Trên cây cà chua: phun BR trong giai đoạn ra hoa – nuôi trái giúp trọng lượng quả trung bình tăng 8–12%, đồng thời giảm nứt quả trong điều kiện biến động nhiệt.

Trên cây sầu riêng: BR giúp giữ trái non ổn định trong 3–4 tuần đầu sau đậu, giảm rụng do stress và cải thiện độ ngọt của phần cơm nhờ tăng chuyển hóa đường tự nhiên.

Những kết quả này cho thấy, dù được sử dụng ở liều cực thấp, BR vẫn tạo ra hiệu ứng “đòn bẩy năng suất” mạnh mẽ, đồng thời tối ưu hóa chất lượng nông sản – một mục tiêu mà ít loại hormone nào có thể đạt được đồng thời.

📌 Gợi ý đọc thêm: [Ứng dụng Brassinosteroid trong nông nghiệp hiện đại]

Tương tác giữa Brassinosteroid và các hormone sinh trưởng khác

Cơ chế sinh lý của cây trồng không bao giờ vận hành chỉ dựa vào một hormone riêng lẻ. Mỗi loại hormone đóng một vai trò nhất định, và sự cân bằng – hiệp đồng hoặc đối kháng giữa chúng chính là yếu tố quyết định trạng thái phát triển thực tế của cây. Trong mạng lưới đó, Brassinosteroid (BR) được xem là “điều phối viên trung tâm”, kết nối và điều chỉnh tác động của nhiều hormone khác như Auxin, Gibberellin, Cytokinin và Abscisic Acid (ABA).

6.1. Tương tác với Auxin và Gibberellin

Brassinosteroid thể hiện tác động hiệp đồng mạnh mẽ với Auxin và Gibberellin (GA) trong các quá trình phân chia và kéo dài tế bào.

Ở tầng sinh trưởng thân – lá, BR làm tăng độ nhạy cảm của tế bào với Auxin, giúp tín hiệu Auxin truyền nhanh và hiệu quả hơn. Điều này dẫn đến sự kéo dài đồng đều của mô, tạo nên thân cây cao, lá mở rộng và rễ khỏe.

Cùng lúc đó, BR thúc đẩy hoạt tính của các enzyme trong chuỗi tổng hợp GA, qua đó hỗ trợ tăng sinh khối và phát triển cơ học.
Nhờ sự phối hợp này, cây đạt tốc độ sinh trưởng tối ưu mà vẫn giữ được sự ổn định hình thái, tránh hiện tượng “vống thân” do dư GA hoặc Auxin đơn lẻ.

6.2. Tương tác với Cytokinin

Trong khi Cytokinin chủ yếu kích thích phân chia tế bào và phát triển chồi, BR lại đóng vai trò duy trì tỷ lệ cân bằng giữa sinh trưởng chồi và rễ.

Khi kết hợp, hai hormone này tăng cường sự tái tạo mô trong các giai đoạn hồi phục sau stress hoặc khi cấy mô, giúp vết thương mau liền, mô non phát triển nhanh.

Ở cây trưởng thành, BR điều tiết tín hiệu Cytokinin để tránh sự phát triển mất cân đối giữa chồi và rễ, từ đó duy trì cấu trúc sinh lý ổn định.

Cặp đôi BR – Cytokinin vì vậy thường được xem là “bộ điều hòa tái thiết sinh trưởng”, nhất là trong các mô hình phục hồi sau hạn, ngập hoặc ngộ độc phân thuốc.

6.3. Tương tác với Abscisic Acid (ABA)

Abscisic Acid là hormone ức chế sinh trưởng, thường tăng cao trong điều kiện stress như hạn, mặn hoặc thiếu oxy. Tuy nhiên, sự hiện diện của BR lại tạo ra cơ chế đối kháng chọn lọc:

Khi cây bị stress, BR không triệt tiêu hoàn toàn tác động của ABA, mà điều chỉnh lại ngưỡng phản ứng, giúp cây vẫn duy trì quang hợp và hấp thu dinh dưỡng ở mức tối thiểu để không suy kiệt.

Đồng thời, BR kích hoạt các gen mã hóa enzyme chống oxy hóa, giúp cây vượt qua stress mà không rơi vào trạng thái “đóng băng sinh lý” do ABA gây ra.

Nói cách khác, BR giúp cây “chịu stress mà không ngừng phát triển”, duy trì trạng thái sinh lý linh hoạt giữa phòng vệ và sinh trưởng – một cơ chế quan trọng cho nông nghiệp vùng khô hạn hoặc mặn nhẹ.

6.4. Ý nghĩa sinh lý của sự tương tác

Nhờ mạng lưới tương tác đa chiều này, BR không chỉ là hormone kích thích mà còn là bộ cân bằng nội sinh, giúp cây phát triển hài hòa và thích ứng với biến động môi trường. Ở góc độ ứng dụng, việc kết hợp BR cùng các chế phẩm chứa Auxin, Cytokinin hoặc vi lượng sinh học cho phép người trồng tùy chỉnh phản ứng sinh lý của cây theo từng giai đoạn, thay vì phụ thuộc vào một loại kích thích đơn lẻ.

Kết luận

Trong hệ thống điều hòa sinh trưởng của thực vật, Brassinosteroid (BR) được xem là một trong những hormone có tầm ảnh hưởng sâu rộng nhất – vừa thúc đẩy sinh trưởng, vừa tăng khả năng hấp thu dinh dưỡng, đồng thời bảo vệ tế bào khỏi stress sinh học và phi sinh học. Sự hiện diện của BR tạo nên một “mạng lưới tín hiệu sinh học” đa tầng, nơi cây có thể linh hoạt chuyển đổi giữa hai trạng thái: phát triển mạnh mẽ khi điều kiện thuận lợi, và phòng vệ bền bỉ khi gặp bất lợi.

Ở cấp độ sản xuất, BR mang lại tác động tổng hợp lên năng suất và chất lượng nông sản. Cây xử lý BR thường có tốc độ sinh trưởng đồng đều, tán lá xanh bền, tỷ lệ đậu trái cao, trái to đều và phẩm chất vượt trội. Đặc biệt, BR giúp giảm phụ thuộc vào phân hóa học và thuốc BVTV, phù hợp với xu hướng nông nghiệp sinh học hiện đại – nơi trọng tâm không chỉ là sản lượng mà còn là sự cân bằng giữa năng suất, chất lượng và tính bền vững môi trường.

Ở góc độ sinh lý học, BR không đơn thuần là một “hormone kích thích”, mà là tác nhân điều tiết trung tâm trong mối tương tác giữa các hormone khác như Auxin, Gibberellin, Cytokinin và Abscisic Acid. Sự phối hợp hài hòa này tạo nên sự ổn định sinh lý dài hạn cho cây – điều mà các biện pháp dinh dưỡng thông thường không thể thay thế.

Trong tương lai, việc kết hợp Brassinosteroid với các hợp chất sinh học khác như Amino Acid, Humic, vi lượng chelate hoặc vi sinh vật có lợi sẽ là hướng đi chiến lược cho nông nghiệp bền vững. Đây không chỉ là cách tăng năng suất, mà còn là giải pháp nuôi dưỡng sức sống sinh học của cây trồng, giúp cây khỏe tự nhiên, chống chịu tốt hơn và tạo ra nông sản chất lượng cao – bền vững cả về kinh tế lẫn sinh thái.

 

⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:

zalo-icon
phone-icon