Bài viết hướng dẫn cách thiết kế vườn khoa học, bố trí mật độ hợp lý và kỹ thuật làm mô trồng giúp cây sầu riêng phát triển khỏe, thoát nước tốt, hạn chế bệnh hại và nâng cao tuổi thọ vườn cây.
1️⃣ Vì sao cần thiết kế vườn – làm mô trước khi trồng?
Trồng sầu riêng không thể “đi trước tới đâu tính tới đó”. Đây là loại cây có tuổi thọ cao, chu kỳ đầu tư dài (15–25 năm), nên việc thiết kế vườn và làm mô ngay từ đầu chính là nền móng cho một hệ thống canh tác bền vững, ít rủi ro và dễ quản lý lâu dài.
Thiết kế vườn không chỉ là trồng cây cho đều, mà là hoạch định toàn bộ hệ sinh thái sản xuất. Nếu làm đúng từ đầu, bạn sẽ có:
- Mật độ cây hợp lý → tán phát triển đều, ánh sáng phân bố tốt
- Dễ tạo đường đi – thoát nước → tiện chăm sóc, cơ giới hóa, tránh úng
- Dễ bố trí hệ thống tưới – bón phân tự động
- Cây ít cạnh tranh nhau → nuôi trái đạt chất lượng, tuổi thọ kéo dài
Nếu làm sai hoặc không thiết kế:
- Cây trồng lệch hàng, khoảng cách không đều → tán giao nhau, tranh sáng
- Không có đường đi – thoát nước → mùa mưa ngập gốc, mùa khô tưới cực
- Trồng dày quá → cây cao vống, ít hoa, dễ nhiễm nấm
- Trồng thấp quá → dễ úng thối, bệnh chết nhanh, khó cứu
✅ Làm mô là điều bắt buộc với sầu riêng – không phải tùy chọn
Bộ rễ sầu riêng nằm nông, rất nhạy với ẩm độ. Nếu không có mô cao, rễ sẽ úng – thối khi gặp mưa lớn, thậm chí cây chết chỉ sau một đêm.
👉 Làm mô = chủ động tạo nơi sống an toàn cho bộ rễ, nhất là ở vùng đất thấp hoặc mưa nhiều.
2️⃣ Nguyên tắc thiết kế vườn sầu riêng hiệu quả
Thiết kế vườn là bước hoạch định tổng thể, không chỉ đảm bảo cây trồng đúng vị trí, mà còn tối ưu hệ thống thoát nước, tưới tiêu, đường đi, và khả năng canh tác cơ giới sau này. Dưới đây là những nguyên tắc thực tế giúp bạn thiết kế vườn sầu riêng hiệu quả – khoa học – bền vững:
Hướng trồng lý tưởng: Đông Nam – Tây Bắc
- Hướng trồng này giúp tán cây đón nắng sáng, tránh nắng gắt chiều
- Giảm mất nước và cháy lá trong mùa khô
- Tán phát triển đều hai bên, thuận lợi tạo khung tán sau này
- Nếu địa hình không cho phép → ưu tiên hướng trồng ngang theo độ dốc nhẹ để thoát nước
Chia lô trồng và thiết kế đường đi rõ ràng
- Vườn nên chia thành các lô nhỏ (0.5–1 ha/lô), mỗi lô có:
- Đường trục chính (rộng 1.2–1.5m)
- Đường phụ giữa các hàng cây (rộng 60–80cm)
- Giúp dễ di chuyển, phun thuốc – bón phân – thu hoạch bằng máy
- Mỗi lô nên có biển số cây, bảng theo dõi kỹ thuật riêng
Thiết kế hệ thống thoát nước thông minh
- Sầu riêng rất nhạy với úng → phải thiết kế thoát nước từ mô → rãnh giữa hàng → rãnh bao
- Rãnh giữa hàng: sâu 30–40cm, rộng 40–60cm
- Rãnh chính thoát nước: sâu 50–60cm, thoát ra mương ngoài vườn
- Có thể dùng ống PVC hoặc bạt nilon để hướng nước ra ngoài vườn
Bố trí khu vực thao tác – trạm phân, bồn nước hợp lý
- Bồn nước, nhà phân nên đặt ở vị trí trung tâm hoặc cao nhất vườn
- Nếu dùng hệ thống tưới nhỏ giọt – tưới phun → nên thiết kế trạm điều áp, ống chính, ống nhánh ngay từ đầu
- Chừa khoảng đất trống để đặt máy bơm, ống cuốn, thùng trộn phân
Giữ khoảng cách an toàn với cây lớn, ao hồ, công trình
- Tránh trồng sầu riêng gần cây bóng râm như xoài, cao su, bạch đàn
- Cách ao hồ ít nhất 5–10m, tránh gió lùa và mạch nước gây úng gốc
- Cách tường, nhà, trụ điện… ít nhất 2m để không ảnh hưởng rễ, không bị đổ ngã sau này
3️⃣ Mật độ trồng sầu riêng phù hợp theo từng giống
Mật độ trồng không chỉ quyết định số lượng cây/ha, mà còn ảnh hưởng đến tán cây, ánh sáng, khả năng ra hoa – đậu trái, và việc phòng trừ sâu bệnh – cơ giới hóa sau này. Trồng dày quá sẽ cạnh tranh dinh dưỡng, trồng thưa quá thì lãng phí đất. Vì vậy, việc chọn mật độ trồng phù hợp với từng giống và điều kiện địa phương là cực kỳ quan trọng.
Mật độ trồng theo giống phổ biến
Ưu – nhược điểm khi trồng thưa hoặc dày
Trồng thưa (8x8m, 9x9m)
Ưu điểm:
- Cây phát triển tán thoải mái, ít cạnh tranh ánh sáng
- Ít sâu bệnh hơn, dễ chăm sóc từng cây
- Phù hợp mô hình lâu dài, chất lượng cao
Nhược điểm:
- Mất thời gian lâu để khép tán → giai đoạn đầu đất trống nhiều
- Tốn chi phí cải tạo đất, làm cỏ ban đầu
Trồng dày (6x6m, 6.5×6.5m)
Ưu điểm:
- Che phủ đất nhanh, giảm chi phí làm cỏ
- Lấy sản lượng nhanh trong giai đoạn đầu
- Phù hợp vườn ghép cải tạo hoặc ngắn hạn
Nhược điểm:
- Sau 5–7 năm tán giao nhau → cạnh tranh ánh sáng, ra hoa kém
- Phải tỉa cây hoặc cắt tán định kỳ, nếu không sẽ suy giảm năng suất
- Dễ phát sinh bệnh hại, khó cơ giới hóa
4️⃣ Cách làm mô trồng sầu riêng đúng kỹ thuật
Sầu riêng là cây ăn trái có bộ rễ ăn nông, phân bố chủ yếu ở tầng đất 30–60cm, rất dễ bị ngộp, úng nước và nhiễm nấm bệnh nếu trồng trên nền đất bằng phẳng. Do đó, làm mô cao là yêu cầu bắt buộc, đặc biệt tại các vùng có mưa nhiều, đất thịt nặng hoặc thoát nước kém.
Tác dụng của việc làm mô
- Giúp bộ rễ thông thoáng, không bị úng nước, nhất là vào mùa mưa
- Hạn chế các bệnh nguy hiểm như: thối rễ, xì mủ, chết nhanh, chết chậm
- Tạo vị trí cao giúp thoát nước nhanh, giữ ấm gốc vào mùa lạnh
- Giúp định hình chỗ trồng, phân luống – chia rãnh rõ ràng
Kích thước mô trồng chuẩn
Cách làm mô – thủ công và cơ giới
Làm mô thủ công:
- Xới đất từng hố rộng, vun mô bằng cuốc, xẻng
- Trộn đều lớp đất mặt với phân chuồng hoai, vôi, tro trấu, Trichoderma
- Nén nhẹ mặt mô, tạo độ phẳng ổn định trước khi trồng
Làm mô bằng máy (nếu diện tích lớn):
- Dùng máy cày hoặc máy cuốn mô chuyên dụng để lên mô đều theo hàng
- Cày sâu, đánh luống chắc chắn – đặc biệt quan trọng nếu dùng béc tưới hoặc phân phối nước tự động
Một số lưu ý khi làm mô
Làm mô trước khi trồng ít nhất 15–30 ngày để mô ổn định, đất lắng tự nhiên Trên mô nên trộn sẵn:
- 10–20kg phân chuồng hoai mục
- 0.5–1kg vôi bột
- 0.2–0.5kg lân nung chảy
- Trichoderma hoặc nấm đối kháng để diệt nấm hại
Tuyệt đối không trồng cây ngay sau khi làm mô, vì đất còn sốc, chưa ổn định độ ẩm – pH
5️⃣ Một số lưu ý thực tế khi triển khai
Làm mô và thiết kế vườn nghe có vẻ “đơn giản”, nhưng thực tế tại hiện trường lại có rất nhiều lỗi nhỏ nếu không để ý sẽ ảnh hưởng lớn đến sinh trưởng cây sầu riêng. Dưới đây là những lưu ý thực tế đã rút ra từ kinh nghiệm nhiều nhà vườn:
Nên làm mô trước ít nhất 15–30 ngày
- Giúp đất lắng tự nhiên, ổn định kết cấu
- Phân chuồng hoai mục có thời gian phân hủy, giảm sốc rễ
- Tránh tình trạng trồng ngay sau khi đắp mô, khiến cây bị “ngộ độc” hữu cơ hoặc mất cân bằng pH
Không trồng cây quá sát mép mô
- Nếu trồng lệch về phía mép → dễ bị trôi gốc, đổ cây khi gặp mưa lớn hoặc gió mạnh
- Cây non có thể lộ cổ rễ hoặc bị nghẹt rễ phía dưới
- Vị trí trồng lý tưởng: giữa mô, cách mép ít nhất 20–30cm, đất xung quanh nén nhẹ
Không để mô trơ trọi – nên phủ kín
Mô để trống dễ bị rửa trôi, bốc hơi nước, đóng váng mặt đất. Có thể áp dụng giải pháp:
- Phủ rơm, cỏ khô hoặc trồng lạc dại, cỏ vetiver để giữ ẩm
- Có thể đặt đá xung quanh mô để chống xói
Kiểm tra độ thoát nước sau khi làm mô
Sau 1 trận mưa lớn hoặc tưới đẫm:
- Nếu nước rút trong 3–5 giờ → đất thoát nước tốt
- Nếu đọng >12 giờ → cần kiểm tra lại rãnh hoặc độ cao mô
- Vùng thấp nên lắp thêm ống tràn hoặc đào hố ga điều áp thoát nước
Có thể xử lý đất dưới mô bằng lót thoát nước
Với vùng đất giữ nước hoặc đất sét:
- Lót đá dăm, tro trấu, cành cây khô dưới đáy mô để tạo khoảng không thoáng khí
- Tránh để mô “dính liền” với nền đất bí bên dưới
Kết luận
Việc thiết kế vườn – làm mô trồng tưởng nhỏ nhưng lại là “chiếc móng nền” quyết định sự phát triển lâu dài của cả vườn sầu riêng. Làm đúng ngay từ đầu sẽ giúp cây khỏe, rễ mạnh, dễ chăm sóc, hạn chế sâu bệnh và cho năng suất cao ổn định nhiều năm.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
