Trong thực tế canh tác, nhiều người trồng thường có thói quen áp dụng chung một công thức bón NPK cho mọi loại cây. Tuy nhiên, thực tế cho thấy: mỗi nhóm cây trồng có đặc điểm sinh trưởng và nhu cầu dinh dưỡng khác nhau, nếu không hiểu đúng và điều chỉnh phù hợp, việc bón phân sẽ không đạt hiệu quả tối ưu, thậm chí còn gây phản tác dụng.
- Cây thân gỗ: cần sự ổn định lâu dài để tích lũy mô gỗ bền vững.
- Cây thân thảo: phát triển nhanh, vòng đời ngắn, đòi hỏi dinh dưỡng dồn dập trong thời gian ngắn.
- Cây ăn trái: vừa phát triển sinh dưỡng, vừa nuôi trái, với nhu cầu dinh dưỡng biến động mạnh theo từng giai đoạn.
Vậy cụ thể, nhu cầu về đạm (N), lân (P), kali (K) của từng nhóm cây khác nhau ra sao? Bón phân thế nào để phù hợp với từng loại cây trồng và từng giai đoạn phát triển? Bài viết hôm nay sẽ cùng bạn phân tích chi tiết, để từ đó bón đúng loại cây – đúng giai đoạn – đúng nhu cầu, tối ưu hiệu quả canh tác và nâng cao độ bền vững cho vườn trồng.
1️⃣ Đặc điểm sinh trưởng và mục tiêu sản xuất của từng nhóm cây
Trước khi đi sâu vào nhu cầu NPK, cần hiểu rõ cách mỗi nhóm cây trồng phát triển và mục tiêu người trồng hướng đến, vì chính điều này quyết định cách cây hấp thu và sử dụng dinh dưỡng.
Cây thân gỗ:
- Là những cây có vòng đời dài, phát triển bền vững theo năm tháng (ví dụ: cà phê, hồ tiêu, cao su, cây ăn trái lâu năm như sầu riêng, mít…).
- Mục tiêu chính: xây dựng bộ khung vững chắc (thân – cành – rễ) và duy trì sức khỏe tổng thể để cho sản lượng ổn định qua nhiều mùa vụ.
- Chu kỳ sinh trưởng chậm, đòi hỏi nền dinh dưỡng ổn định lâu dài.
Cây thân thảo:
- Là những cây có vòng đời ngắn, phát triển nhanh, thường thu hoạch sau vài tháng (ví dụ: lúa, bắp, rau màu, hoa cúc, dưa leo…).
- Mục tiêu chính: đạt tốc độ sinh trưởng nhanh, cho sản phẩm nhanh (lá, củ, quả, hoa).
- Chu kỳ sinh trưởng ngắn, nhu cầu dinh dưỡng cao tập trung vào những giai đoạn nhất định.
Cây ăn trái:
- Là nhóm cây kết hợp giữa phát triển sinh dưỡng (thân, lá) và sinh sản (hoa, trái), điển hình như sầu riêng, xoài, cam, bưởi…
- Mục tiêu kép: vừa phát triển bộ tán bền vững, vừa đảm bảo ra hoa – nuôi trái đạt chất lượng cao.
Nhu cầu dinh dưỡng thay đổi mạnh theo từng giai đoạn: nuôi tán – ra hoa – đậu trái – nuôi trái – phục hồi sau thu hoạch.
2️⃣ Nhu cầu NPK của cây thân gỗ: Ổn định và thiên về bền vững
Cây thân gỗ có vòng đời dài, phát triển chậm nhưng ổn định, nên nhu cầu về dinh dưỡng NPK cũng mang tính nền tảng lâu dài hơn so với cây ngắn ngày.
Đạm (N):
- Cần duy trì đều đặn để phát triển bộ tán lá khỏe mạnh, hỗ trợ quá trình quang hợp lâu dài.
- Tuy nhiên, không nên bón thừa đạm, vì dễ làm cây phát triển thân lá quá mạnh, yếu khả năng chống chịu sâu bệnh và giảm năng suất trái sau này.
Lân (P):
- Giữ vai trò cực kỳ quan trọng trong việc phát triển bộ rễ sâu rộng, tăng khả năng hút nước và dinh dưỡng trong điều kiện đất khô cằn hoặc thời gian dài hạn.
- Cây thân gỗ cần bổ sung lân đều đặn, nhất là giai đoạn kiến thiết cơ bản và sau mỗi vụ thu hoạch.
Kali (K):
- Kali giúp củng cố mô gỗ, tăng độ cứng cáp của thân – cành, nâng cao khả năng chịu hạn, chịu lạnh, và chống đổ ngã.
- Kali còn giúp tăng khả năng vận chuyển dinh dưỡng nội bộ, ổn định quá trình sinh trưởng lâu dài.
Đặc điểm bón phân:
- Ưu tiên bón cân đối – không quá thiên lệch một yếu tố nào.
- Bón phân kết hợp hữu cơ – hóa học để giữ đất tơi xốp, đảm bảo khả năng hấp thu dinh dưỡng ổn định qua nhiều năm.
- Chia nhỏ lượng phân thành nhiều lần bón trong năm, thay vì dồn lượng lớn vào một đợt.
3️⃣ Nhu cầu NPK của cây thân thảo: Dồn nhanh và ngắn hạn
Khác với cây thân gỗ, cây thân thảo có vòng đời ngắn và tốc độ sinh trưởng nhanh, nên nhu cầu dinh dưỡng, đặc biệt là NPK, thường dồn dập trong một khoảng thời gian ngắn.
Đạm (N):
- Là dưỡng chất then chốt trong giai đoạn phát triển thân lá.
- Cây thân thảo cần lượng đạm cao ngay từ đầu để kích thích đâm chồi, ra lá, phát triển diện tích quang hợp nhanh chóng.
- Tuy nhiên, cần điều chỉnh giảm đạm kịp thời khi cây bước vào giai đoạn ra hoa hoặc hình thành sản phẩm (củ, quả, hoa).
Lân (P):
- Cần thiết ngay từ giai đoạn cây con để phát triển hệ rễ mạnh mẽ, giúp cây bám đất tốt và hút dinh dưỡng hiệu quả.
- Lân cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình phân hóa mầm hoa đối với các loại cây lấy hoa, lấy quả.
Kali (K):
- Kali là yếu tố không thể thiếu ở giai đoạn cuối: giúp củ, quả, hoa chắc khỏe, tăng phẩm chất và khả năng bảo quản.
- Bổ sung đủ kali giúp sản phẩm (trái, củ, hoa) có hình dạng đẹp, màu sắc đậm, vị ngon và khả năng chịu vận chuyển tốt.
Đặc điểm bón phân:
- Phân bón cần chia nhỏ làm nhiều lần trong suốt vòng đời cây để đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng thay đổi liên tục.
- Nhu cầu hấp thu dinh dưỡng nhanh, nên ưu tiên sử dụng các dạng phân dễ hòa tan, dễ hấp thu.
- Nhạy cảm với thiếu hụt dinh dưỡng: chỉ cần thiếu hoặc dư dinh dưỡng trong thời gian ngắn cũng ảnh hưởng rõ rệt đến năng suất và chất lượng.
4️⃣ Nhu cầu NPK của cây ăn trái: Biến động theo chu kỳ sinh trưởng – ra hoa – nuôi trái
Cây ăn trái có đặc thù sinh trưởng phức tạp hơn cây thân gỗ thuần túy hay cây thân thảo, vì phải đồng thời phát triển bộ tán và hoàn thiện quả. Chính vì vậy, nhu cầu NPK của cây ăn trái không cố định, mà thay đổi rõ rệt theo từng giai đoạn sinh lý.
Giai đoạn nuôi thân – tạo tán:
- Ưu tiên bổ sung đạm (N) để kích thích chồi, lá phát triển mạnh, tăng cường diện tích quang hợp.
- Lân (P) và kali (K) giữ vai trò hỗ trợ rễ phát triển và ổn định sức khỏe mô cây.
Giai đoạn phân hóa mầm hoa:
- Cần giảm nhẹ lượng đạm (N) để hạn chế tình trạng phát triển thân lá kéo dài, đồng thời tăng cường lân (P) để thúc đẩy phân hóa mầm hoa mạnh mẽ, đều đặn.
- Kali (K) cũng được bổ sung nhằm ổn định mô hoa và tăng sức bền cho giai đoạn ra hoa.
Giai đoạn đậu trái – nuôi trái:
- Đạm (N) cần duy trì ở mức thấp để tránh hiện tượng nuôi trái kém do thân lá phát triển lấn át.
- Kali (K) trở thành yếu tố then chốt: giúp trái chắc, vỏ dày, tăng khả năng vận chuyển dinh dưỡng vào trái, hạn chế rụng trái non và nứt trái.
- Lân (P) tiếp tục hỗ trợ bộ rễ hoạt động mạnh, đảm bảo cây hút đủ dưỡng chất nuôi trái lớn nhanh.
Giai đoạn sau thu hoạch (phục hồi):
- Cần bổ sung lại đạm (N) và lân (P) để phục hồi bộ tán, tái tạo bộ rễ, chuẩn bị cho chu kỳ ra hoa – đậu trái tiếp theo.
- Kali (K) giữ vai trò củng cố mô cây, nâng cao sức chống chịu sau mùa vụ.
Đặc điểm bón phân:
- Phải điều chỉnh công thức NPK linh hoạt theo từng giai đoạn.
- Không bón một công thức cố định suốt cả năm.
- Cần chia nhỏ lượng phân, bón nhiều lần để đồng hành cùng nhịp sinh lý của cây.
5️⃣ Lưu ý khi điều chỉnh chế độ bón NPK cho từng nhóm cây
Dù hiểu được sự khác biệt về nhu cầu NPK giữa các nhóm cây, việc áp dụng vào thực tế vẫn cần sự cẩn trọng và linh hoạt, tùy thuộc vào điều kiện cụ thể của từng vườn trồng.
Không áp dụng một công thức NPK cố định cho mọi loại cây:
- Mỗi nhóm cây, mỗi giống cây, thậm chí mỗi mùa vụ sẽ có yêu cầu riêng về tỷ lệ đạm – lân – kali.
- Cần điều chỉnh theo chu kỳ sinh trưởng thực tế, thay vì chỉ dựa trên lịch canh tác truyền thống.
Căn cứ vào tốc độ sinh trưởng và mục tiêu sản xuất:
- Cây lấy thân lá (ví dụ rau màu) cần đạm nhiều ở giai đoạn đầu.
- Cây lấy củ, quả, hoa (ví dụ dưa leo, ớt, cây ăn trái) cần kali nhiều hơn giai đoạn cuối.
- Cây thân gỗ lâu năm cần duy trì nền dinh dưỡng cân đối quanh năm.
Theo dõi tình trạng thực tế của cây trồng:
- Quan sát màu lá, kích thước chồi non, sự phát triển rễ để đánh giá tình trạng dinh dưỡng.
- Kết hợp kiểm tra đất định kỳ để điều chỉnh công thức NPK phù hợp, tránh thiếu hoặc thừa dinh dưỡng gây mất cân đối.
Chú trọng chia nhỏ lượng phân bón theo nhiều lần:
- Thay vì bón dồn lượng lớn một lần, nên chia nhỏ lượng phân theo các đợt phù hợp với nhu cầu từng giai đoạn.
- Phương pháp này vừa giúp cây hấp thu hiệu quả, vừa hạn chế thất thoát phân bón và giảm nguy cơ ngộ độc dinh dưỡng.
Kết luận
Mỗi nhóm cây trồng – cây thân gỗ, cây thân thảo, cây ăn trái – đều mang trong mình những đặc điểm sinh trưởng và mục tiêu sản xuất khác nhau, kéo theo nhu cầu dinh dưỡng NPK cũng khác biệt rõ rệt.
- Cây thân gỗ cần dinh dưỡng ổn định, bền vững theo thời gian dài.
- Cây thân thảo cần dinh dưỡng dồi dào, hấp thu nhanh trong thời gian ngắn.
- Cây ăn trái cần điều chỉnh linh hoạt dinh dưỡng theo từng giai đoạn sinh lý: nuôi thân – ra hoa – nuôi trái – phục hồi.
Hiểu rõ những khác biệt này sẽ giúp người trồng bón đúng loại cây, đúng thời điểm, đúng tỷ lệ dinh dưỡng, từ đó:
- Tăng hiệu quả hấp thu phân bón.
- Tối ưu năng suất và phẩm chất nông sản.
- Tiết kiệm chi phí sản xuất, bảo vệ đất đai và hệ sinh thái canh tác lâu dài.
Bón phân đúng không chỉ là chuyện “cho cây ăn”, mà còn là một nghệ thuật chăm sóc sự phát triển tự nhiên, nuôi dưỡng cây trồng khỏe mạnh và bền vững qua từng mùa vụ.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
