Phytophthora là loại nấm đất nguy hiểm nhất trên cây sầu riêng, gây ra nhiều triệu chứng khác nhau như xì mủ thân, thối gốc, vàng lá, thối trái. Nếu không xử lý sớm, bệnh có thể làm cây chết nhanh chỉ trong vài tuần, nhất là trong mùa mưa hoặc đất úng kéo dài.
1️⃣ Tổng quan về nấm Phytophthora
Phytophthora là một trong những mầm bệnh nguy hiểm nhất trên cây sầu riêng – được ví như “tử thần thầm lặng” vì thường âm thầm tấn công từ rễ, gốc hoặc cuống trái, đến khi phát hiện thì cây đã suy kiệt, đôi khi không thể cứu vãn. Việc hiểu rõ bản chất của loại nấm này là bước đầu tiên để phòng và trị hiệu quả.
Tên khoa học và đặc điểm
- Tên khoa học: Phytophthora palmivora
- Là một loại nấm “giả” (Oomycete), họ hàng gần với tảo hơn là nấm thật
- Có bào tử di động bằng roi → di chuyển trong nước, phát tán rất nhanh
- Phát triển mạnh trong điều kiện ẩm độ cao, đất úng, vườn rậm rạp
Tập tính gây hại
Tấn công nhiều bộ phận khác nhau trên cây:
- Thân → xì mủ, thối vỏ
- Rễ → úng rễ, rụng lá hàng loạt
- Trái → thối từ cuống xuống, mùi chua lên men
Lây lan qua:
- Nước tưới, mưa đọng, bùn đất bám vào giày, dụng cụ
- Gió mang bào tử hoặc qua côn trùng làm tổ trong thân cây
Tính nguy hiểm của Phytophthora
- Lây rất nhanh → nhiều cây trong vườn bị cùng lúc nếu điều kiện ẩm cao
- Ẩn mình trong đất và gốc cây → khó tiêu diệt hoàn toàn nếu không xử lý triệt để
- Khi cây đã nhiễm nặng, việc trị thường chỉ mang tính cầm chừng
📌 Không phải “nấm gây thối đơn thuần” – đây là một tác nhân gây chết cây hàng loạt nếu chủ vườn chủ quan
📌 Phòng luôn quan trọng hơn trị – muốn làm sầu riêng bền vững thì phải chủ động đối phó với Phytophthora từ gốc
2️⃣ Các dạng bệnh do Phytophthora gây ra trên sầu riêng
Một điểm đặc biệt của nấm Phytophthora là nó không chỉ gây hại ở một bộ phận cố định, mà có thể tấn công từ gốc đến thân, rễ, lá, hoa và cả trái. Mỗi dạng bệnh có biểu hiện khác nhau, nhưng đều có chung một đặc điểm: lan nhanh – khó phục hồi – gây thiệt hại nghiêm trọng nếu không phát hiện sớm.
Xì mủ thân (thối vỏ – thối thân)
- Bệnh thường bắt đầu từ vết xước hoặc nơi có cành bị cắt
- Vỏ thân bị thối nhũn, chuyển nâu – chảy mủ màu vàng đục hoặc nâu sậm
- Có mùi hôi nhẹ – vết bệnh lan theo chiều dọc thân
- Nếu không xử lý → mạch dẫn bị cắt → cây rụng lá, chết cành, chết ngọn
Thối gốc – hư rễ – chết nhanh
- Tấn công từ vùng rễ chính hoặc cổ rễ
- Rễ bị thối đen – nhầy nhụa – bong vỏ rễ
- Lá bắt đầu vàng đồng loạt – rụng hàng loạt – cây chết khô rất nhanh
- Gặp nhiều trong mùa mưa – nơi đất thoát nước kém, rễ bị ngập
Thối trái – đặc biệt ở trái gần đất hoặc trong tán rậm
- Bệnh xuất phát từ cuống hoặc phần tiếp xúc gần mặt đất
- Trái bị mềm – sẫm màu – có thể thấy tơ nấm trắng mịn bao quanh
- Có mùi chua, thối nhẹ – trái rụng sớm
- Nếu lây lan nhanh có thể gây rụng hàng loạt trong vườn
Chết cây con – úng rễ (trong vườn ươm hoặc cây 1–2 năm tuổi)
- Rễ bị thối nhũn → cây héo nhanh → chết chỉ sau vài ngày mưa lớn
- Vết bệnh ở cổ rễ hoặc thân gần gốc → không thấy rõ nếu không kiểm tra kỹ
📌 Mỗi dạng bệnh là một “biểu hiện” của cùng một thủ phạm – Phytophthora
👉 Phòng đúng gốc – mới trị được toàn diện!
3️⃣ Dấu hiệu nhận biết từng dạng bệnh do Phytophthora
Việc nhận biết đúng bệnh do Phytophthora giúp bà con phân biệt với các loại nấm khác, từ đó chọn đúng thuốc, đúng cách xử lý. Dưới đây là các dấu hiệu đặc trưng theo từng vị trí gây hại:
Xì mủ thân (thối vỏ)
- Vết bệnh xuất hiện ở thân chính, chỗ cắt cành, chỗ da cây yếu
- Bắt đầu là vết ướt loang sậm màu, sau đó lan rộng thành từng mảng
- Vỏ bị nhũn, sẫm màu, có mùi chua nhẹ – chảy nhựa vàng nâu
- Có thể thấy viền ranh giới rõ ràng giữa vùng bệnh và mô khỏe
- Khi bóc vỏ: thịt thân bị thâm đen, ướt nhũn, có mùi hôi nhẹ
Thối gốc – hư rễ
- Lá trên cây vàng nhanh, rụng đồng loạt – không có triệu chứng trên lá
- Gốc cây ẩm, có thể thấy rỉ dịch – vỏ gốc bong tróc
- Khi moi gốc ra: rễ bị thối đen, mủn, có mùi tanh nhẹ
- Thường xuất hiện sau vài ngày mưa liên tục hoặc ngập gốc
Thối trái do Phytophthora
- Trái bị thối mềm từ cuống hoặc vùng tiếp xúc mặt đất
- Vỏ trái chuyển nâu sậm – mềm – có mùi lên men nhẹ
- Trên bề mặt vết bệnh có thể thấy lớp nấm trắng mịn như mạng nhện
- Trái rụng sớm, vết cắt thấy múi sẫm màu hoặc thối rữa
Chết cây con – úng rễ (cây dưới 1–2 năm tuổi)
- Cây héo đột ngột, dù đất còn ẩm – lá vẫn xanh lúc ban đầu
- Sau 1–2 ngày: lá úa vàng, rụng hàng loạt – cây chết khô
- Moi gốc ra thấy rễ bị thối đen – mềm – dễ đứt
📌 Dấu hiệu chung của Phytophthora:
- Vết bệnh ẩm, nhũn – viền rõ ràng
- Có mùi hôi chua
- Bệnh lan rất nhanh sau khi mưa – hoặc khi đất úng
4️⃣ Điều kiện khiến Phytophthora bùng phát
Nấm Phytophthora không tự nhiên mà xuất hiện – chúng luôn tồn tại âm thầm trong đất, chỉ chờ điều kiện thuận lợi để bùng phát. Việc hiểu rõ các yếu tố này giúp nhà vườn chủ động phòng tránh – ngăn bệnh từ gốc trước khi phải trị.
Mưa kéo dài – đất úng – thoát nước kém
- Phytophthora sinh sản cực nhanh trong môi trường ẩm, ứ đọng nước
- Vườn trũng, đất sét nặng, mô trồng thấp → nước mưa thấm vào gốc
- Khi gốc cây liên tục ẩm → bào tử nấm “thức dậy” và tấn công rễ – gốc – thân
📌 Mưa nhiều ngày, nhất là đầu và cuối mùa mưa → thời điểm nguy cơ cao nhất
Vết thương hở trên cây (thân, rễ, cành)
- Sau khi cắt tỉa cành, thụ phấn – tạo điều kiện cho bào tử nấm xâm nhập
- Rễ bị tổn thương do cuốc sát gốc, xới đất sâu, chích hút côn trùng
- Gốc cây bị trầy xước cũng có thể là “cửa ngõ” cho bệnh xì mủ
Vườn quá rậm – tán không thông thoáng
- Tán lá dày → che khuất ánh nắng → độ ẩm cao quanh gốc và thân
- Lá rụng, cành chết để lâu dưới gốc → tích tụ mầm bệnh
- Vườn thiếu thông thoáng = điều kiện lý tưởng cho nấm lan tỏa
Dụng cụ chăm sóc không được sát trùng
- Kéo, dao cắt cành, máy cắt cỏ nếu dùng cho cây bệnh rồi chuyển sang cây khỏe → lây lan mầm bệnh
- Giày, cuốc dính bùn bệnh → mang nấm đi khắp vườn mà không biết
📌 Phytophthora không đến từ đâu xa – nó được “gọi dậy” từ chính cách chăm sóc và thiết kế vườn của chúng ta
👉 “Cây không chết vì nấm – mà chết vì chúng ta để nấm có cơ hội sống”
5️⃣ Biện pháp phòng ngừa nấm Phytophthora
Phòng là biện pháp hiệu quả và tiết kiệm nhất trong quản lý bệnh Phytophthora. Với đặc tính lây lan nhanh, tấn công mạnh vào mùa mưa, việc chủ động ngăn mầm bệnh từ đất – nước – thân cây sẽ giúp nhà vườn tránh được thiệt hại nặng nề.
Thiết kế vườn thoát nước tốt – làm mô cao
- Trồng sầu riêng trên mô cao ≥ 40–60 cm, đặc biệt ở vùng đất thấp hoặc đất sét
- Rãnh thoát nước phải sâu và thông suốt quanh vườn, nhất là mùa mưa
- Kiểm tra định kỳ sau mỗi trận mưa lớn → không để đọng nước quanh gốc
Bón vi sinh, trung vi lượng để tăng sức đề kháng
- Định kỳ bổ sung nấm đối kháng Trichoderma để ức chế Phytophthora trong đất
- Bổ sung Canxi, Silic, Bo giúp cây tăng cường cấu trúc mô, kháng nấm
- Hạn chế bón nhiều đạm → tránh kéo đọt quá mức làm thân – rễ mềm yếu
Giữ vườn thông thoáng – cắt tỉa hợp lý
- Tỉa bỏ cành khuất sáng, lá già, lá bệnh → giảm độ ẩm tán cây
- Không để lá rụng, cành mục tụ lại dưới gốc lâu ngày
- Cành lớn cắt xong nên bôi thuốc đồng hoặc keo liền sẹo
Vệ sinh dụng cụ và giày dép khi chăm sóc
- Dao, kéo, máy cắt cỏ phải sát trùng bằng cồn hoặc nước vôi sau mỗi cây bệnh
- Giày, dụng cụ dính bùn đất không được dùng qua nhiều khu vực nếu nghi có mầm bệnh
Che mưa gốc cây khi cần thiết
- Trong vườn có cây từng bị xì mủ – thối gốc → nên che gốc bằng bạt, nylon, mái lưới
- Tránh mưa tạt trực tiếp vào thân, hạn chế đất bắn lên vỏ cây
📌 Phytophthora không thể phát triển nếu:
- Gốc luôn khô – không úng
- Rễ khỏe – thân không trầy
- Vi sinh đất mạnh – mô cây chắc
👉 “Không có vườn chống bệnh tuyệt đối – nhưng có những người chủ vườn luôn đi trước một bước”
6️⃣ Xử lý khi cây đã nhiễm bệnh Phytophthora
Khi đã phát hiện cây sầu riêng có dấu hiệu nhiễm Phytophthora (xì mủ, thối trái, vàng lá, chết rễ…), cần xử lý nhanh – quyết liệt – đúng kỹ thuật để ngăn bệnh lan rộng và cứu cây kịp thời. Dưới đây là các bước xử lý chi tiết:
Với cây bị xì mủ thân – thối vỏ
Bước 1: Cạo sạch vết bệnh
- Dùng dao bén cạo nhẹ lớp vỏ bị bệnh đến khi thấy mô gỗ khỏe, không còn màu nâu đen
- Không cạo sâu làm tổn thương gỗ – chỉ lấy hết mô bệnh
Bước 2: Bôi thuốc trị nấm trực tiếp
Dùng các thuốc như:
- Aliette 80WP (Fosetyl-Al)
- Kasumin (Kasugamycin)
- Thuốc đồng (Copper Oxychloride, Copper Hydroxide)
Pha sệt → bôi trực tiếp lên vùng cạo + vùng rìa quanh vết bệnh
Bước 3: Che chắn vết bệnh
- Có thể dùng nilon che mưa hoặc keo bọc bên ngoài vùng bôi thuốc
- Giúp thuốc giữ lâu – tránh rửa trôi – tăng hiệu quả
Với cây có dấu hiệu thối gốc – vàng lá – úng rễ
Tưới thuốc gốc kết hợp phun toàn cây
Các hoạt chất hiệu quả:
- Metalaxyl + Mancozeb (Ridomil Gold)
- Fosetyl-Al (Aliette)
- Validamycin (diệt nấm sinh học dạng nước)
Tưới quanh gốc 1–2 lít dung dịch/cây
Phun lên thân – lá để phòng lan ngược lên tán
Ngưng bón phân – đặc biệt là đạm
- Không bón phân trong 7–10 ngày
- Ưu tiên bổ sung vi sinh – Trichoderma – Canxi – Kali nhẹ để phục hồi
Với trái bị thối – có nấm trắng
Thu gom toàn bộ trái bị bệnh đem tiêu hủy (không ủ phân)
Phun thuốc phòng bệnh cho toàn cây:
- Aliette, Copper Oxychloride, Propamocarb
- Nếu cây đang ra hoa/trái non → ưu tiên thuốc sinh học – đồng nhẹ để không ảnh hưởng quá trình phát triển
Lặp lại xử lý 2–3 lần cách nhau 5–7 ngày
Trường hợp nặng: phun Ridomil Gold + tưới Aliette luân phiên. Sau mỗi đợt xử lý, theo dõi:
- Mức độ chảy mủ có giảm không
- Lá mới có bung lại không
- Cây có phục hồi sinh trưởng không
📌 Điều quan trọng: phát hiện sớm – xử lý liền tay – phối hợp đúng thuốc
👉 Đừng chờ cây vàng lá mới trị, khi đó đa phần rễ đã hỏng và cơ hội cứu cây rất thấp
Kết luận: Phytophthora – kẻ thù âm thầm nhưng không bất trị
Nấm Phytophthora là một trong những mầm bệnh nguy hiểm và khó lường nhất trên cây sầu riêng. Từ xì mủ thân, úng rễ cho đến thối trái, chúng có thể âm thầm tấn công từ dưới đất, lan dần lên thân và gây chết cả cây chỉ trong vài tuần, đặc biệt là trong mùa mưa.
Tuy nhiên, nếu nhà vườn hiểu rõ cơ chế gây hại – nắm chắc thời điểm bùng phát – chủ động phòng ngừa, thì Phytophthora hoàn toàn có thể kiểm soát được.
📌 Tóm lại, để quản lý hiệu quả Phytophthora:
- Thiết kế mô trồng cao – thoát nước tốt – tránh đọng nước gốc
- Giữ vườn thông thoáng – tỉa cành hợp lý – không để lá mục quanh gốc
- Bón vi sinh, Trichoderma, Canxi – tăng cường sức đề kháng
- Sát trùng dụng cụ – xử lý vết cắt kỹ bằng thuốc đồng
- Phát hiện sớm – xử lý quyết liệt bằng Aliette, Ridomil, Validamycin…
🎯 “Không có vườn nào miễn nhiễm với nấm bệnh – chỉ có nhà vườn chủ động đi trước một bước”
👉 Quản lý tốt Phytophthora = giữ được rễ khỏe – thân chắc – trái sạch – năng suất cao
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
