Bài viết chia sẻ các biện pháp phòng bệnh chủ động trong 2–3 tháng đầu sau khi trồng sầu riêng. Đây là giai đoạn cây rất dễ bị tấn công bởi nấm hại rễ, thối thân, thối đọt… nếu không xử lý kịp thời sẽ ảnh hưởng lớn đến tỷ lệ sống và sự phát triển về sau.
1️⃣ Tại sao cây sầu riêng dễ bị bệnh sau trồng?
30–60 ngày đầu sau trồng là giai đoạn nhạy cảm nhất của cây sầu riêng. Trong thời gian này, cây còn yếu, rễ mới đang bén đất, các lớp mô rễ – thân chưa hoàn thiện chức năng bảo vệ. Nếu gặp điều kiện bất lợi hoặc vi sinh vật gây hại, cây rất dễ bị nhiễm bệnh, đặc biệt là các bệnh liên quan đến rễ, thân và đọt.
Một số nguyên nhân khiến cây dễ bệnh sau trồng:
Bộ rễ còn yếu – chưa có khả năng kháng nấm
- Rễ mới phát triển từ bầu, chỉ ăn nông ở lớp đất mặt
- Không có rễ lông đủ nhiều để hút dinh dưỡng và bảo vệ gốc
- Dễ tổn thương khi tưới mạnh, xói đất, hoặc nhiệt độ đất thay đổi đột ngột
Đất ẩm liên tục hoặc úng nước nhẹ
- Mô trồng mới thường giữ ẩm tốt → nếu tưới nhiều dễ tạo môi trường yếm khí
- Phytophthora, Fusarium, Pythium là những nấm ưa ẩm và dễ sinh sôi
- Gặp đất chặt, thoát nước kém → nguy cơ thối rễ – chết rút tăng cao
Cây chưa quen khí hậu – sốc môi trường
- Chuyển cây từ vườn ươm sang môi trường mới → thay đổi ánh sáng, ẩm độ
- Nếu không che mát đúng cách, cây dễ bị cháy đọt, sượng lá, mất sức
- Lúc này, nấm – vi khuẩn dễ tấn công qua các vết tổn thương nhỏ
Cây bị sốc hữu cơ – sốc phân bón
- Dùng phân chưa hoai hoặc bón sớm → sinh nhiệt, tạo khí độc
- Bón phân hóa học quá mạnh làm rễ bị “cháy” → tạo điều kiện cho nấm xâm nhập
- Đặc biệt là ở mô mới trồng, đất chưa ổn định → cây dễ ngộ độc hữu cơ
Tán lá và đọt non yếu – không đủ sức chống lại sâu bệnh
- Lá non sau trồng có lớp sáp mỏng – dễ bị rầy, bọ trĩ, nấm tấn công
- Nếu không được bảo vệ, cây rụng lá non hoặc thối đọt ngay từ đợt đầu
📌 Chính vì vậy, giai đoạn sau trồng không chỉ là “chăm sóc để cây sống” mà còn là “chủ động tạo hàng rào bảo vệ cây khỏi mầm bệnh”.
2️⃣ Các bệnh thường gặp trong giai đoạn đầu
Giai đoạn 30–60 ngày sau trồng là lúc cây sầu riêng dễ nhiễm bệnh nhất, do sức đề kháng yếu và môi trường đất – ẩm độ chưa ổn định. Dưới đây là các bệnh phổ biến nhất, cần quan sát kỹ và phòng ngừa từ sớm.
Thối rễ – thối gốc (do Phytophthora, Pythium)
Triệu chứng:
- Cây đứng ngọn, đọt không phát, lá rũ vào buổi sáng
- Gốc mềm, ẩm – có thể chuyển màu nâu đen, có mùi hôi nhẹ
- Nhổ lên thấy rễ đen, dễ đứt, không có rễ tơ
Nguyên nhân:
- Đất úng nước – mô bí – dùng phân tươi hoặc phân chưa ủ kỹ
- Trồng không đúng kỹ thuật, gốc lấp sâu, không thoát khí
Thối đọt – đọt đen, héo non
Triệu chứng:
- Đọt non sau trồng bị đen đầu, mềm nhũn, sau đó khô lại hoặc thối cả đoạn
- Lá non quăn, mép cháy nhẹ hoặc rụng từng chiếc
Nguyên nhân:
- Do nấm Fusarium, Rhizoctonia hoặc vi khuẩn Erwinia
- Đất ẩm liên tục, mưa nhiều, hoặc tưới chiều tối
- Thiếu thông thoáng, che mát quá kín
Đốm lá sớm – cháy lá non (Cercospora, Colletotrichum)
Triệu chứng:
- Xuất hiện chấm nhỏ nâu – đen trên lá non, lan dần ra tạo vết cháy loang
- Lá cong, mép khô, rụng khi còn non
- Nếu không xử lý sớm → rớt đọt hàng loạt
Nguyên nhân:
- Nấm phát sinh trên tán lá khi độ ẩm cao, ánh sáng yếu
- Thường xuất hiện sau các cơn mưa kéo dài
Chết nhanh – chết chậm (do nhiều tác nhân phối hợp)
Triệu chứng:
- Cây đang xanh, khỏe – bỗng nhiên héo rũ toàn bộ trong 1–2 ngày
- Gốc thối nhũn – rễ mục đen – có khi đứt ngang thân
- Đào gốc thấy rễ chính bị mục, đất hôi – đen nhão
Nguyên nhân:
- Do kết hợp Phytophthora + vi khuẩn thối nhũn
- Xuất hiện khi đất ẩm + cây đang yếu + nấm có sẵn trong mô
⚠️ Các bệnh trên nếu không được phát hiện và xử lý sớm sẽ lây lan sang cây bên cạnh – nhất là khi mô trồng gần, thoát nước kém hoặc không xử lý đất triệt để trước đó.
3️⃣ Biện pháp phòng bệnh bằng sinh học – vi sinh
Trong giai đoạn sau trồng, cây sầu riêng còn non yếu, vì vậy ưu tiên sử dụng các biện pháp phòng bệnh sinh học – vi sinh để tránh gây sốc, bảo vệ hệ rễ và hạn chế dư lượng hóa học trong đất. Nếu được áp dụng đều đặn, các giải pháp này không chỉ giúp phòng bệnh mà còn kích thích rễ, tăng sức đề kháng tự nhiên cho cây.
Sử dụng Trichoderma để bảo vệ rễ
Công dụng:
- Ức chế nấm hại rễ như Phytophthora, Fusarium, Pythium
- Cạnh tranh môi trường sống, tạo “màng sinh học” quanh rễ
- Giúp phân giải hữu cơ – làm đất tơi xốp hơn
Cách dùng:
- Trộn vào phân chuồng hoai, rải quanh gốc
- Hoặc pha với nước tưới: 5–7 ngày/lần trong 1 tháng đầu
- Liều dùng theo khuyến cáo nhà sản xuất
Tưới EM gốc – ổn định hệ vi sinh vùng rễ
EM (Effective Microorganisms): là tập hợp các vi sinh vật có lợi như Lactobacillus, Rhodopseudomonas, nấm men…
Công dụng:
- Cân bằng hệ vi sinh đất – ức chế vi sinh vật có hại
- Giúp rễ hấp thu dinh dưỡng tốt hơn
- Giảm mùi hôi – hạn chế phân hủy yếm khí
Cách dùng:
- Pha loãng EM với nước sạch (tỉ lệ 1:100–200)
- Tưới định kỳ 7–10 ngày/lần quanh mô gốc
Phun các chế phẩm nấm đối kháng lên tán lá
Vi sinh phòng nấm lá:
- Bacillus subtilis – phòng đốm lá, thối đọt
- Pseudomonas fluorescens – phòng nấm và vi khuẩn lá
Cách dùng:
- Pha loãng theo hướng dẫn → phun 10–15 ngày/lần
- Nên phun vào sáng sớm, tránh mưa 4–6 tiếng sau phun
- Có thể kết hợp với amino acid để tăng hiệu quả
💡 Kết hợp nhiều nhóm vi sinh giúp bảo vệ cây toàn diện:
- Trichoderma: xử lý đất và vùng rễ
- EM: cân bằng hệ vi sinh trong toàn bộ vùng đất trồng
- Bacillus – Pseudomonas: bảo vệ tán lá và đọt non
4️⃣ Biện pháp phòng bệnh bằng hóa học – thuốc BVTV
Trong điều kiện thời tiết quá ẩm ướt, mưa kéo dài hoặc vùng đất có tiền sử nấm hại, việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học là cần thiết để ngăn chặn sớm các loại bệnh nguy hiểm như thối rễ, thối gốc hay đốm lá. Tuy nhiên, phải sử dụng đúng liều – đúng cách – đúng thời điểm, đặc biệt trên cây con sau trồng.
Nguyên tắc “phòng là chính – luân phiên hợp lý”:
- Không nên dùng duy nhất một loại thuốc liên tục
- Cần luân phiên hoạt chất để tránh tình trạng kháng thuốc
- Phun hoặc tưới vào lúc đất khô ráo – sáng sớm hoặc chiều mát
- Không pha chung thuốc hóa học với vi sinh
Thuốc phòng nấm gây thối rễ – thối gốc
📌 Tưới gốc nên thực hiện vào sáng sớm, tránh trời mưa ngay sau tưới.
Thuốc phòng bệnh trên tán lá – đọt non
- Phun định kỳ 7–10 ngày/lần, ưu tiên khi thấy dấu hiệu thời tiết bất thường
- Phun loãng, đều hai mặt lá – tránh đọng thuốc vào đọt
Một số sản phẩm thương mại đáng lưu ý
- Ridomil Gold (Metalaxyl + Mancozeb)
- Aliette 80WP (Fosetyl-Al)
- Amistar Top (Azoxystrobin + Difenoconazole)
- Copper-Zinc Flow (thuốc đồng sinh học)
5️⃣ Điều kiện canh tác giúp hạn chế bệnh
Dù có dùng thuốc hay vi sinh hiệu quả đến đâu, nếu điều kiện canh tác không phù hợp, bệnh vẫn sẽ bùng phát. Ngược lại, nếu bạn tạo được môi trường đất – không khí – ánh sáng cân bằng, thì cây con sẽ phát triển khỏe mạnh và tự kháng bệnh tốt hơn. Dưới đây là những nguyên tắc cơ bản nhưng vô cùng quan trọng:
Đảm bảo mô trồng thoát nước tốt
- Mô cao từ 60–80cm, đất tơi xốp, không đọng nước sau mưa
- Có rãnh thoát nước giữa các hàng – luôn thông thoáng
- Nếu đất giữ ẩm nhiều, nên pha trấu hun, xơ dừa để giảm độ nén
Tưới nước vừa đủ – không tưới chiều tối
- Giai đoạn đầu: tưới mỗi ngày 1 lần, sau đó giãn dần
- Tưới vào buổi sáng là tốt nhất – để đất khô nhẹ vào chiều
- Tránh tưới quá đẫm – nhất là khi trời râm, mưa ẩm kéo dài
Che mát đúng cách – không quá kín
- Che hướng Tây hoặc Tây Nam để tránh nắng gắt
- Không che toàn bộ 4 phía, để hở ít nhất 2 hướng để thông khí
- Nếu dùng lưới đen, chọn loại 50–60%, không nên che 100%
Không để cỏ dại phát triển sát gốc
- Cỏ giữ ẩm nhưng cũng là nơi nấm và vi khuẩn lưu trú
- Nên làm cỏ bằng tay hoặc xén cách gốc 30–40cm
- Sau đó phủ lớp mỏng rơm khô, trấu hoặc lá cây khô đã xử lý
Hạn chế dùng phân tươi – phân chưa ủ kỹ
- Phân gà, phân bò cần ủ hoai từ 30–45 ngày và phối trộn với nấm Trichoderma
- Tuyệt đối không dùng phân tươi cho cây mới trồng
- Nếu đất còn mùi hôi hoặc sủi bọt → chưa nên bón phân gì thêm
Kết luận
Phòng bệnh cho cây sầu riêng sau trồng là quy trình tổng hợp giữa kỹ thuật – điều kiện canh tác – và quan sát thực tế. Thay vì chỉ đợi cây nhiễm bệnh rồi xử lý, hãy chủ động phòng ngay từ đầu bằng vi sinh, cải thiện môi trường đất và tưới tiêu hợp lý. Nhờ đó, cây khỏe lên từng ngày và bạn sẽ giảm thiểu chi phí can thiệp về sau.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
