Lecanicillium lecanii (trước đây còn được gọi là Verticillium lecanii) là một loại nấm ký sinh côn trùng (entomopathogenic fungus) được sử dụng rộng rãi trong nông nghiệp sinh học để kiểm soát các loài bọ trĩ, rầy mềm, rệp sáp và bọ phấn.
Khác với thuốc hóa học tác động nhanh, Lecanicillium lecanii tiêu diệt côn trùng bằng cách xâm nhập qua lớp biểu bì, phát triển sợi nấm bên trong cơ thể và làm sâu chết tự nhiên sau vài ngày.
Với tính chọn lọc cao, an toàn cho cây trồng và thiên địch, đây là một trong những hoạt chất nòng cốt của chương trình IPM (quản lý dịch hại tổng hợp) hiện đại.
1️⃣ Giới thiệu hoạt chất và nhóm vi sinh vật có ích
- Nhóm sinh học: Nấm ký sinh côn trùng (Entomopathogenic fungi).
- Họ: Cordycipitaceae
- Tên đồng danh: Verticillium lecanii, Akanthomyces lecanii
- Đặc điểm: Sợi nấm màu trắng mịn, phát triển mạnh trong môi trường ẩm ướt, tạo bào tử hình cầu nhỏ.
Tính chất nổi bật:
- Ký sinh trực tiếp lên bề mặt cơ thể côn trùng, đặc biệt là loài có lớp sáp hoặc biểu bì mỏng.
- Phát triển tốt ở nhiệt độ 25–30°C và độ ẩm cao (>80%).
- Không gây hại cho cây trồng, con người hay động vật.
💡 Lecanicillium lecanii thường được sản xuất dưới dạng bột thấm nước (WP) hoặc dạng huyền phù (SC), dễ pha phun và tương thích với nhiều chế phẩm sinh học khác.
2️⃣ Cơ chế tác động
Sau khi bào tử Lecanicillium lecanii tiếp xúc với cơ thể côn trùng:
- Bào tử bám dính lên lớp biểu bì của sâu hại.
- Phát triển sợi nấm xuyên qua lớp cutin, xâm nhập vào bên trong.
- Sợi nấm lan rộng, hút chất dinh dưỡng, tiết enzyme và độc tố khiến côn trùng mất nước, ngừng ăn, yếu dần.
- Côn trùng chết sau 3–5 ngày, bề mặt cơ thể phủ lớp nấm trắng đặc trưng.
- Nấm phát tán bào tử mới ra môi trường, lây lan sang quần thể sâu hại khác.
💡 Đây là cơ chế sinh học tự nhiên, không gây “sốc chết” như thuốc hóa học mà tiêu diệt chậm nhưng bền vững, đồng thời giúp duy trì cân bằng sinh thái lâu dài.
3️⃣ Phổ tác dụng – Các loài sâu hại bị tiêu diệt hiệu quả
Lecanicillium lecanii có phổ tác dụng rộng đối với các loài côn trùng chích hút và rệp sáp:
- Bọ trĩ (Thrips spp.) – trên sầu riêng, dưa leo, hành, ớt.
- Rệp sáp (Planococcus, Pseudococcus spp.) – trên cà phê, tiêu, cây ăn trái.
- Rầy mềm (Aphis spp.) – trên rau màu, dưa, cây cảnh.
- Bọ phấn (Bemisia tabaci) – trên cà chua, dưa lưới, ớt chuông.
- Sâu vẽ bùa và trứng bướm nhỏ (khi phối hợp với nấm khác hoặc Bt).
⚠️ Lecanicillium lecanii đặc biệt hiệu quả trong nhà màng, nhà lưới – nơi độ ẩm cao và ít gió, điều kiện thuận lợi cho nấm phát triển và lây lan.
4️⃣ Cây trồng phù hợp
Lecanicillium lecanii được khuyến nghị sử dụng trên nhiều nhóm cây trồng:
- Cây công nghiệp: cà phê, hồ tiêu, chè.
- Cây ăn trái: sầu riêng, xoài, cam, chôm chôm.
- Rau màu: cà chua, dưa lưới, ớt, dưa leo, hành, cải.
- Hoa kiểng: hoa hồng, cúc, lan, đồng tiền.
💡 Thích hợp cho mô hình canh tác hữu cơ và VietGAP, nơi cần hạn chế tối đa dư lượng hóa chất.
5️⃣ Thời điểm sử dụng hiệu quả nhất
- Phun sớm ngay khi phát hiện ổ dịch hại non (bọ trĩ, rệp, rầy non).
- Thời tiết ẩm, mát (sáng sớm hoặc chiều tối) là thời điểm nấm hoạt động mạnh.
- Độ ẩm không khí >80% giúp bào tử nảy mầm và bám dính tốt hơn.
- Phun định kỳ 7–10 ngày/lần trong điều kiện sâu hại cao để duy trì mật độ nấm trên lá.
💡 Không nên phun dưới nắng gắt hoặc khi mưa to, vì bào tử dễ bị rửa trôi hoặc chết khô.
6️⃣ Lưu ý khi sử dụng
- Không pha chung với thuốc hóa học có tính diệt nấm, diệt khuẩn.
- Giữ ẩm vườn sau phun để nấm phát triển và ký sinh tốt.
- Lắc đều hoặc khuấy nhẹ dung dịch trước khi phun để tránh lắng bào tử.
- Bảo quản chế phẩm nơi khô ráo, tránh ánh nắng trực tiếp.
- An toàn tuyệt đối cho ong, cá, người và vật nuôi.
⚠️ Trong mô hình IPM, nên dùng Lecanicillium lecanii luân phiên hoặc phối hợp với các nấm có cơ chế khác như Beauveria bassiana hoặc Metarhizium anisopliae để tăng hiệu quả tổng hợp.
7️⃣ Một số sản phẩm thương mại phổ biến
Hiện nay, Lecanicillium lecanii có mặt trong nhiều chế phẩm sinh học trên thị trường:
- Bio-Lecanii 1×10⁸ CFU/g – Ấn Độ
- Verticel 1.15WP – chứa bào tử nấm Lecanicillium lecanii, phổ rộng trên rệp và bọ trĩ
- Eco-Lecanii – sản phẩm sinh học dùng cho rau màu và hoa kiểng
- Vertrix SC – công thức dạng huyền phù, tiện pha phun
📌 Dạng sản phẩm: bột thấm nước (WP), huyền phù (SC), hoặc hạt rải (GR), dễ sử dụng trong cả nhà màng và đồng ruộng.
8️⃣ Gợi ý luân phiên và phối hợp trong IPM
Để tránh hiện tượng “chậm hiệu quả” trong điều kiện khô hạn, có thể phối hợp hoặc luân phiên với:
- Beauveria bassiana – nấm ký sinh phổ rộng, hiệu quả trên sâu và bọ trĩ trưởng thành.
- Metarhizium anisopliae – diệt sâu đất và bọ cánh cứng.
- Chiết xuất Neem (Azadirachtin) – ức chế sinh trưởng và sinh sản của rầy rệp.
- Spinosad hoặc Abamectin – dùng luân phiên khi mật độ sâu cao.
⚠️ Tránh dùng chung với thuốc trừ nấm hóa học hoặc dung dịch có pH cao (>8), vì dễ làm chết bào tử.
✅ Kết luận
Lecanicillium lecanii là giải pháp sinh học bền vững và an toàn, giúp kiểm soát hiệu quả các loài côn trùng chích hút mà không gây hại đến hệ sinh thái.
Với khả năng nhân mật độ tự nhiên trong vườn và duy trì hiệu lực dài ngày, đây là sự lựa chọn lý tưởng cho mô hình nông nghiệp hữu cơ, VietGAP và IPM hiện đại.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
