Sau hơn hai tháng chăm sóc, cây dưa lưới bước vào giai đoạn cuối cùng – chuẩn bị thu hoạch. Đây không còn là lúc can thiệp dinh dưỡng hay điều chỉnh hình tán, mà là thời điểm người trồng cần theo dõi thật kỹ các tín hiệu sinh lý để xác định chính xác độ chín của trái. Nếu thu quá sớm, dưa sẽ nhạt vị, chưa kịp tích lũy đường. Nếu để quá muộn, ruột dễ mềm nhũn, vỏ mất độ chắc và giảm thời gian bảo quản.
Trong sản xuất hàng hóa, đặc biệt với các giống dưa lưới cao cấp, việc thu hoạch đúng thời điểm không chỉ đảm bảo chất lượng ăn tươi mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến giá bán, khả năng vận chuyển và uy tín của nhà vườn. Điều quan trọng là độ chín của trái không thể nhìn qua vẻ ngoài một cách đơn giản, mà phải kết hợp giữa theo dõi ngày thụ phấn, quan sát hình thái, đo độ ngọt và cả cảm quan thực tế.
Bài viết dưới đây sẽ hướng dẫn bạn từng bước để nhận diện trái chín sinh lý một cách chính xác, đồng thời thực hiện thu hoạch sao cho đúng kỹ thuật, bảo toàn chất lượng ruột, cuống và lớp lưới đặc trưng của dưa lưới thương phẩm.
Xác định độ chín dựa trên ngày thụ phấn và giống trồng
Trong canh tác dưa lưới chuyên nghiệp, ngày thụ phấn chính là cột mốc quan trọng để xác định thời điểm trái đạt độ chín sinh lý. Mỗi giống dưa lưới có chu kỳ sinh trưởng riêng, nhưng thông thường, trái sẽ chín sau 30 đến 35 ngày tính từ ngày thụ phấn, tùy vào giống, điều kiện thời tiết và chế độ chăm sóc.
Ngay từ khi thụ phấn bằng tay, người trồng nên ghi chú ngày thụ phấn trên từng cây hoặc từng hàng, sử dụng mã ký hiệu hoặc bảng đánh dấu để theo dõi dễ dàng. Việc theo dõi cụ thể này giúp tránh tình trạng thu hoạch theo cảm tính hoặc thu đồng loạt theo ngày trồng, vốn dễ gây ra tình trạng trái non hoặc quá chín không đồng đều.
Một số giống dưa lưới có thời gian chín ngắn (28 đến 32 ngày sau thụ phấn), phù hợp với thị trường tiêu thụ nhanh hoặc vận chuyển gần. Trong khi đó, những giống cao cấp chuyên dùng cho xuất khẩu hoặc bảo quản lâu có thể kéo dài đến 36 hoặc 38 ngày. Do đó, hiểu rõ giống đang trồng là điều kiện tiên quyết để tính toán chính xác thời gian thu hoạch.
Việc xác định độ chín dựa trên thời gian không thể tách rời khỏi các biểu hiện sinh lý trên trái, nhưng đây vẫn là nền tảng quan trọng đầu tiên giống như chiếc đồng hồ đếm ngược cho cả vụ mùa, giúp người trồng chủ động chuẩn bị mọi công đoạn sau thu hoạch một cách hiệu quả và chính xác.
Quan sát các dấu hiệu chín sinh lý
Bên cạnh việc tính toán thời gian từ ngày thụ phấn, người trồng cần kết hợp quan sát các biểu hiện thực tế trên từng trái dưa để xác định chính xác độ chín sinh lý. Những dấu hiệu này thường xuất hiện đồng loạt vào khoảng 30 đến 35 ngày sau thụ phấn, nhưng sẽ rõ ràng hơn nếu theo dõi kỹ từng giai đoạn phát triển của trái. Một số dấu hiệu cảm quan quan trọng gồm:
- Màu vỏ thay đổi: vỏ trái dưa lưới khi còn non thường có màu xanh đậm, bóng nhẹ. Khi tiến đến độ chín sinh lý, màu sẽ nhạt dần, chuyển sang xanh sáng hoặc hơi vàng tùy giống. Bề mặt trái có thể khô ráo hơn, lớp sáp mờ đi.
- Vân lưới nổi rõ: lớp lưới trên vỏ bắt đầu dày lên và nổi gồ rõ nét trên toàn bộ bề mặt. Nếu vân chỉ xuất hiện một phần hoặc bị đứt đoạn, rất có thể trái chưa đạt độ hoàn thiện hoặc đã gặp vấn đề trong giai đoạn nuôi trái.
- Cuống trái bắt đầu tách nhẹ: đây là dấu hiệu cực kỳ quan trọng. Tại vị trí tiếp giáp giữa cuống và trái, các mô bắt đầu chuyển màu nhạt và xuất hiện một vòng trắng như gân đứt – cho thấy cuống đã “rụng sinh lý”. Nếu cầm nhẹ trái và cảm thấy cuống bắt đầu mềm, không còn dai chắc như trước, cây đã sẵn sàng cho việc thu hoạch.
- Mùi thơm nhẹ ở đáy trái: dưa chín sinh lý sẽ bắt đầu tỏa ra hương thơm đặc trưng ở phần đáy. Tuy nhiên, nếu mùi quá nồng, có thể trái đã bắt đầu chín sâu – nên kiểm tra ngay để tránh thu quá muộn.
Việc quan sát kỹ lưỡng không chỉ giúp xác định độ chín, mà còn hỗ trợ phân loại từng cây hoặc từng lô trái theo độ đồng đều. Đây là cơ sở quan trọng để quyết định lô nào nên thu sớm, lô nào có thể giữ thêm vài ngày để tăng độ ngọt.
Kiểm tra độ ngọt và chất lượng ruột
Dù cảm quan bên ngoài có thể cho thấy trái đã đạt độ chín sinh lý, nhưng để đảm bảo chất lượng ăn tươi và giá trị thương phẩm cao, người trồng vẫn cần một bước xác minh cuối cùng: kiểm tra độ ngọt (Brix) và đánh giá sơ bộ phần ruột bên trong. Đây là tiêu chí cốt lõi phản ánh trực tiếp giá trị của sản phẩm dưa lưới.
Đo độ ngọt bằng khúc xạ kế:
- Sử dụng khúc xạ kế cầm tay là phương pháp phổ biến và đơn giản để kiểm tra Brix, tức hàm lượng đường trong nước ép trái.
- Cắt một mẫu mỏng từ phần ruột trái (thường là từ đáy hoặc giữa trái), nhỏ vài giọt nước ép lên lăng kính của máy, sau đó đọc chỉ số Brix hiển thị.
- Mức Brix lý tưởng cho dưa lưới thương phẩm là từ 12 đến 15, với một số giống cao cấp có thể đạt đến 16 hoặc 17 nếu được chăm sóc tốt trong giai đoạn nuôi trái.
Đánh giá chất lượng ruột qua cảm quan:
- Ruột dưa chín lý tưởng thường có màu vàng cam hoặc vàng sáng đều, không loang lổ hoặc nhạt màu.
- Khi cắt ra, phần thịt có độ chắc vừa phải, không bở nát cũng không xơ cứng.
- Vị ngọt tròn, hậu vị sạch, có mùi thơm nhẹ lan tỏa là những yếu tố giúp dưa dễ bán và giữ chân khách hàng.
Chọn trái mẫu để đại diện:
- Nên lấy mẫu từ 2 đến 3 trái thuộc các vị trí khác nhau trong vườn để kiểm tra độ đồng đều giữa các cây.
- Từ đó đưa ra quyết định nên thu toàn bộ, thu cuốn chiếu theo hàng, hay để lại thêm vài ngày để đạt độ chín tối ưu.
Việc kiểm tra độ ngọt không chỉ giúp xác nhận chất lượng thật sự của sản phẩm mà còn tạo tiền đề cho phân loại, định giá và quyết định hướng tiêu thụ phù hợp, đặc biệt nếu bạn sản xuất theo hướng hàng hóa cao cấp hoặc xuất khẩu.
Kỹ thuật thu hoạch đúng cách
Khi trái đã đạt độ chín sinh lý và chất lượng ruột được xác nhận, việc thu hoạch cần được thực hiện đúng kỹ thuật để bảo đảm giữ trọn vẹn hình dáng, cấu trúc cuống, vân lưới và độ tươi của ruột. Một trái dưa lưới dù đạt chất lượng cao nhưng nếu cắt sai cách hoặc bảo quản không đúng từ lúc thu hái, vẫn có thể mất giá trị khi đến tay người tiêu dùng.
Thời điểm thu hoạch thích hợp:
- Thu vào buổi sáng sớm, khi nhiệt độ còn mát và độ ẩm trong không khí chưa cao. Điều này giúp hạn chế bay hơi nước trong trái, giữ độ tươi và tăng khả năng bảo quản.
- Tránh thu vào lúc trời nắng gắt hoặc sau mưa lớn, vì lúc này mô vỏ trái đang “mở ra” theo sinh lý, dễ bị tổn thương hoặc thối cuống sau thu hoạch.
Kỹ thuật cắt trái:
- Dùng kéo sắc hoặc dao bén để cắt cuống cách trái khoảng 1 đến 2 cm. Việc này giúp giữ lại phần cuống thẩm mỹ và giảm nguy cơ nấm bệnh xâm nhập.
- Không nhổ cuống bằng tay, vì có thể làm bong lớp vỏ quanh cuống, khiến trái dễ thối hỏng trong quá trình vận chuyển hoặc bảo quản.
- Sau khi cắt, nhẹ nhàng đặt trái vào rổ hoặc khay có lót vật liệu mềm (bọt biển, xơ mướp khô, rơm khô…) để tránh va đập và trầy xước vân lưới.
Phân loại ngay sau thu hoạch:
- Sắp xếp trái theo các nhóm tiêu chuẩn như: trọng lượng, độ rõ của vân lưới, màu vỏ và độ đồng đều.
- Những trái có hình dáng lệch, vỏ xước hoặc lưới không hoàn chỉnh nên tách riêng, ưu tiên tiêu thụ tại chỗ hoặc bán lẻ, tránh ảnh hưởng đến lô hàng chất lượng cao.
Tạm ngưng tưới trước thu hoạch: Để tăng độ đậm vị và giúp trái không hấp thu thêm nước gây loãng đường, nên ngưng tưới trước thu khoảng 1 đến 2 ngày, nhất là với hệ thống tưới nhỏ giọt.
Việc thu hoạch đúng kỹ thuật không chỉ giúp bảo toàn chất lượng ngay từ ruộng mà còn tạo ấn tượng tốt trong khâu đóng gói, tiêu thụ và xây dựng thương hiệu dưa lưới sạch – đẹp – ngọt – bền vững trên thị trường.
Tổng kết
Xác định đúng độ chín và thu hoạch dưa lưới vào thời điểm lý tưởng không chỉ là bước kết thúc của một vụ trồng, mà còn là khoảnh khắc quyết định toàn bộ giá trị của sản phẩm. Một trái dưa đạt độ chín sinh lý, ruột ngọt, cuống chắc và vỏ còn nguyên vẹn không chỉ mang lại sự hài lòng cho người tiêu dùng, mà còn tạo uy tín bền vững cho người trồng.
Để làm được điều đó, người trồng cần chủ động theo dõi ngày thụ phấn, kết hợp chặt chẽ giữa các dấu hiệu cảm quan như vỏ, vân lưới, cuống, mùi thơm với các chỉ số đo lường cụ thể như độ ngọt Brix. Khi mọi tín hiệu đã rõ ràng, việc thu hoạch cần được thực hiện đúng kỹ thuật – nhẹ nhàng, chính xác và phân loại ngay từ vườn nhằm bảo đảm chất lượng được duy trì trọn vẹn đến khâu tiêu thụ cuối cùng.
Thu đúng lúc không chỉ giúp sản phẩm đạt giá trị cao nhất, mà còn mở ra cơ hội mở rộng thị trường, chinh phục người tiêu dùng và nâng tầm thương hiệu dưa lưới của bạn trong những mùa vụ tiếp theo.
📌 Có thể bạn quan tâm: Cách nhận biết và phòng trừ bọ trĩ trên dưa lưới
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
