Thụ phấn là bước quyết định đến tỷ lệ đậu trái và chất lượng của dưa lưới. Trong điều kiện canh tác ngoài trời, hoa thường được thụ phấn nhờ côn trùng như ong, ruồi hoa. Tuy nhiên, với mô hình nhà màng – đặc biệt khi trồng bằng giá thể – môi trường khép kín gần như không có sự xuất hiện của các loài thụ phấn tự nhiên. Vì vậy, thụ phấn tay trở thành một kỹ thuật bắt buộc nếu muốn đảm bảo năng suất.
Điều quan trọng là không phải cứ cầm cọ quét phấn là có thể thành công. Thời điểm hoa nở, độ ẩm không khí, tuổi hoa, lượng phấn mang theo và thao tác tay đều ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả đậu trái. Làm đúng sẽ giúp trái đậu nhanh, cuống chắc, tạo hình đẹp và đồng đều về lứa thu hoạch. Làm sai, cây có thể bỏ trái hoặc trái phát triển không chuẩn, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng thương phẩm.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu vào kỹ thuật thụ phấn tay cho dưa lưới trong nhà màng – từ cách nhận biết hoa, chọn thời điểm phù hợp đến thao tác thực hiện và cách theo dõi kết quả sau thụ phấn. Đây là bước không thể thiếu trong quy trình canh tác hiện đại, giúp người trồng chủ động kiểm soát hiệu quả sản xuất ngay từ khâu đầu tiên của giai đoạn nuôi trái.
1️⃣ Điều kiện để cây ra hoa đực – hoa cái thuận lợi
Dưa lưới là loài đơn tính khác gốc, tức là mỗi cây có cả hoa đực và hoa cái nhưng nằm ở các vị trí khác nhau trên thân. Trong điều kiện trồng nhà màng bằng giá thể, việc cây ra hoa đều và phân hóa hoa cái đúng thời điểm là yếu tố tiên quyết để đảm bảo thụ phấn tay đạt hiệu quả cao.
Để hoa đực và hoa cái xuất hiện đúng nhịp, cần lưu ý một số yếu tố sau:
- Thời điểm xuất hiện hoa cái thường từ 25–30 ngày sau trồng, khi cây đã ổn định sinh trưởng và có khoảng 8–10 lá thật. Hoa đực xuất hiện sớm hơn, thường ở các nách lá phía dưới.
- Ánh sáng đầy đủ và liên tục trong giai đoạn ra hoa giúp tăng tỷ lệ hoa cái. Trong điều kiện thiếu sáng, cây có xu hướng trổ nhiều hoa đực, ảnh hưởng đến tỷ lệ giữ trái.
- Chế độ dinh dưỡng cân đối, đặc biệt là kiểm soát đạm và tăng Kali – Canxi giúp phân hóa mầm hoa ổn định. Nếu bón thừa đạm, cây sẽ ra lá mạnh, vươn thân dài nhưng ít hoa cái hoặc trổ trễ.
- Độ ẩm không khí lý tưởng nằm trong khoảng 60–70%. Nếu quá ẩm, hoa dễ bị hỏng phấn, rụng nụ hoặc không bung cánh đều, ảnh hưởng đến thao tác thụ phấn tay.
- Nhận biết đúng hoa đực – hoa cái là bước đầu tiên để chuẩn bị cho thụ phấn tay. Hoa cái dễ phân biệt nhờ có bầu nhỏ phía dưới, còn hoa đực chỉ có cuống thẳng. Cần theo dõi sát từng ngày để canh thời điểm hoa cái nở đều và lên lịch thụ phấn chính xác.
📌 [Phân biệt hoa đực – hoa cái ở dưa lưới và ý nghĩa trong canh tác]
2️⃣ Xác định thời điểm thụ phấn tay hiệu quả nhất
Thời điểm tiến hành thụ phấn tay có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng đậu trái và chất lượng trái về sau. Trong môi trường nhà màng, cây dưa lưới thường có điều kiện khí hậu ổn định hơn, nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc có thể thụ phấn bất kỳ lúc nào. Thay vào đó, cần canh đúng thời điểm hoa cái bung nở hoàn toàn và phấn hoa đực đang ở trạng thái tốt nhất.
Một số mốc kỹ thuật quan trọng cần lưu ý:
- Thời điểm lý tưởng để thụ phấn là từ 6h đến 9h sáng, khi hoa mới nở, thời tiết mát mẻ, không khí khô và độ ẩm vừa phải. Sau 9h, nắng lên cao, nhiệt độ tăng nhanh khiến nhụy cái dễ bị khô và phấn mất khả năng nảy mầm.
- Mỗi hoa cái chỉ nở và nhận phấn trong vòng 1 ngày. Nếu bỏ lỡ khung giờ sáng hôm đó, hoa sẽ tàn vào chiều và mất khả năng đậu. Do đó, cần kiểm tra vườn kỹ mỗi buổi sáng trong suốt thời gian ra hoa.
- Phấn hoa đực tốt nhất trong vòng 1–2 giờ đầu sau khi hoa nở. Phấn có màu vàng sáng, khô ráo và dễ dính. Những bông hoa đực nở quá muộn, hoặc đã héo vào hôm trước không nên sử dụng vì tỷ lệ thụ phấn thất bại cao.
- Chỉ nên thụ phấn khi không tưới nước ngay trước đó. Nếu hoa bị đọng nước hoặc ướt phấn, tỷ lệ đậu sẽ giảm mạnh. Lý tưởng là tưới vào chiều hôm trước để sáng hôm sau mặt lá và hoa đã khô hoàn toàn.
Việc thụ phấn đúng thời điểm giúp tăng tỷ lệ đậu trái một cách rõ rệt, hạn chế hiện tượng “hoa không trái” hoặc trái bị lép. Đây là kỹ thuật không tốn nhiều chi phí, nhưng đòi hỏi sự chủ động, tỉ mỉ và kỷ luật cao trong quản lý thời gian.
📌 [Thời điểm ra hoa cái tập trung và cách đồng hóa thời gian ra hoa trong nhà màng]
3️⃣ Dụng cụ và thao tác thụ phấn đúng kỹ thuật
Thao tác thụ phấn tay tưởng chừng đơn giản, nhưng nếu thực hiện không đúng kỹ thuật, rất dễ làm hỏng đầu nhụy hoa cái hoặc sử dụng phấn không đạt chất lượng. Đặc biệt trong nhà màng – nơi cây ra hoa khá đồng loạt – thì việc thực hiện đều tay, chính xác là yếu tố quyết định sự thành công của cả lứa trái.
Dụng cụ thường dùng:
- Cọ lông mềm hoặc tăm bông khô: thích hợp cho thao tác nhẹ, ít làm tổn thương nhụy.
- Nhíp kẹp bông hoa đực: dùng để áp trực tiếp bao phấn của hoa đực lên đầu nhụy hoa cái.
- Găng tay sạch hoặc bút đánh dấu: để ghi nhận cây đã được thụ phấn.
Các bước thụ phấn đúng kỹ thuật:
- Chọn hoa đực vừa nở (trong vòng 1–2 tiếng), phấn còn tươi, khô và vàng sáng. Nếu có thể, nên hái sẵn một ít hoa đực vào buổi sáng sớm và đặt trong bóng râm để dùng dần trong vòng 1–2 giờ.
- Dùng cọ quét nhẹ vào bao phấn của hoa đực để lấy phấn. Nếu dùng cả hoa đực, có thể lật ngược và chấm trực tiếp vào đầu nhụy của hoa cái.
- Quét phấn đều lên đầu nhụy (gồm 3 thùy) của hoa cái. Làm nhẹ tay, tránh làm dập đầu nhụy hoặc gãy cuống.
- Một hoa đực có thể dùng cho 3–5 hoa cái nếu phấn dồi dào. Tuy nhiên, nên thay hoa đực sau mỗi 3–4 hoa cái để đảm bảo chất lượng phấn.
⚠️ Lưu ý khi thao tác:
- Không thụ phấn khi hoa còn ướt sương hoặc vừa tưới.
- Không dùng lại hoa đực đã héo từ hôm trước.
- Tránh dùng chung một cọ cho quá nhiều hoa nếu phấn có dấu hiệu ẩm hoặc bết lại.
Việc sử dụng đúng dụng cụ và thao tác nhẹ nhàng không chỉ giúp tăng tỷ lệ đậu trái mà còn giảm thiểu hiện tượng trái bị dị dạng do tổn thương nhụy hoa lúc thụ phấn.
📌 [Kỹ thuật lấy phấn – cách nhận biết phấn còn sống và đủ sức nảy mầm]
4️⃣ Cách ghi nhận và theo dõi sau khi thụ phấn
Sau khi thực hiện thụ phấn tay, nếu không theo dõi và ghi nhận kỹ, người trồng dễ bị rối trong việc chọn trái giữ lại, dẫn đến nuôi quá nhiều trái trên một dây hoặc giữ nhầm trái đậu không đều. Do đó, khâu theo dõi sau thụ phấn không chỉ giúp xác định thành công mà còn hỗ trợ quá trình sàng lọc trái sau này.
- Đánh dấu những hoa cái đã được thụ phấn: Ngay sau khi thụ phấn xong, nên đánh dấu bằng dây ruy băng, bút lông, hoặc ghi ngày lên cuống để dễ theo dõi. Mỗi cây nên giữ lại số lượng trái đã định sẵn từ đầu (thường là 1 trái/cây), tránh để thụ phấn tràn lan rồi mới sàng lọc sau.
- Theo dõi phản ứng của cuống trái sau 2–3 ngày: Trái thụ phấn thành công sẽ có dấu hiệu phình nhẹ ở bầu, cuống cứng lại, và giữ màu xanh đều. Ngược lại, nếu cuống teo, mềm hoặc trái vàng sớm thì đó là dấu hiệu thụ phấn thất bại hoặc chất lượng phấn không tốt.
- Tiến hành tỉa bỏ những trái không đạt sau 5–7 ngày: Đây là thời điểm cây bắt đầu tập trung dinh dưỡng nuôi trái. Nếu để nhiều trái trên một dây sẽ làm giảm chất lượng và đồng đều, do đó nên loại bỏ các trái dị dạng, lệch trục hoặc đậu muộn hơn trái chính.
⚠️ Lưu ý: Không nên lắc dây hay thao tác mạnh vào thời điểm trái vừa đậu, vì dễ gây rụng cuống. Việc tỉa trái cần nhẹ nhàng và dứt khoát, tốt nhất nên thực hiện vào buổi sáng khi cây còn cứng.
Việc theo dõi sát sao ngay từ sau khi thụ phấn sẽ giúp người trồng chủ động trong quá trình chọn trái giữ lại, đồng thời giảm rủi ro phải nuôi lại lứa trái mới – điều sẽ làm lệch thời vụ và giảm giá trị thương phẩm.
📌 [Chiến lược chọn trái giữ lại – giữ 1 hay 2 trái trên mỗi dây?]
Kết luận
Thụ phấn tay là một kỹ thuật quan trọng, gần như bắt buộc trong mô hình dưa lưới nhà màng trồng giá thể. Không chỉ giúp cây đậu trái đồng loạt và đúng thời điểm, kỹ thuật này còn tạo điều kiện để người trồng chủ động chọn trái, định hình kích thước và nâng cao tỷ lệ trái đạt chuẩn thương phẩm.
Tuy thao tác không phức tạp, nhưng để đạt hiệu quả tối ưu, thụ phấn tay đòi hỏi sự tuân thủ nghiêm ngặt về thời điểm, độ chính xác trong thao tác và khả năng theo dõi sát sau khi thực hiện. Một lứa trái đẹp bắt đầu từ những bông hoa được thụ phấn đúng lúc – và những bàn tay đủ tỉ mỉ, đủ hiểu cây.
📌 [Xem thêm: Hướng dẫn bao trái dưa lưới – bảo vệ và định hình trái hoàn hảo]
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
