Giai đoạn ươm cây con được ví như nền móng của cả vụ trồng dưa lưới. Một cây con khỏe, rễ trắng mạnh, thân mập và ra ngó đều không chỉ giúp quá trình trồng ra luống diễn ra thuận lợi mà còn quyết định đến khả năng phát triển tán lá, ra hoa và nuôi trái sau này. Trái lại, nếu cây con yếu, rễ xoắn hoặc bị tổn thương từ giai đoạn ươm, khả năng sống sót khi trồng ngoài đồng sẽ thấp và dễ dẫn đến hiện tượng phát triển lệch lứa, không đồng đều trong vườn.
Vì lý do đó, nhà vườn cần thực hiện quy trình ươm cây thật cẩn thận từ khâu chọn vật tư, xử lý hạt giống, đến điều kiện chăm sóc trong vườn ươm. Đây là bước đệm kỹ thuật quan trọng, đặc biệt trong mô hình trồng truyền thống, nơi cây phải thích nghi nhanh với môi trường ngoài trời ngay sau khi đưa ra luống.
Chuẩn bị vật tư ươm cây
Để đảm bảo cây dưa lưới phát triển khỏe ngay từ giai đoạn đầu, nhà vườn cần chuẩn bị đầy đủ và đúng loại vật tư trước khi tiến hành gieo ươm. Các vật tư cơ bản bao gồm khay ươm, giá thể trồng và hạt giống đạt tiêu chuẩn chất lượng.
Khay ươm thường được sử dụng loại từ 50 đến 72 lỗ. Khay cần có lỗ thoát nước tốt ở đáy để tránh ứ đọng, đồng thời có thành khay đủ cứng để di chuyển mà không làm vỡ bầu. Lựa chọn khay phù hợp sẽ giúp cây con có khoảng cách phát triển đồng đều và dễ bứng ra khi trồng ra luống.
Giá thể ươm cần đảm bảo 3 yếu tố: tơi xốp, giữ ẩm vừa phải và không chứa mầm bệnh. Công thức giá thể phổ biến là phối trộn xơ dừa đã xử lý chát + tro trấu + phân hữu cơ vi sinh, có thể bổ sung thêm một lượng nhỏ Trichoderma để tăng cường sức đề kháng cho vùng rễ. Ngoài ra, cũng có thể sử dụng các viên nén xơ dừa (peat pellets) đã ép sẵn để ươm cây đơn giản hơn và tiết kiệm thời gian.
Hạt giống nên chọn từ các đơn vị cung cấp uy tín, hạt đều, sạch, không mốc hoặc vỡ vỏ. Tùy theo mục đích trồng (ăn tươi, xuất khẩu hay trồng bán tại vườn), người trồng sẽ chọn giống ruột cam, ruột xanh hoặc ruột trắng. Cần lưu ý kiểm tra hạn sử dụng và điều kiện bảo quản trước khi tiến hành ngâm ủ.
Việc chuẩn bị vật tư kỹ lưỡng không chỉ giúp nâng cao tỷ lệ nảy mầm mà còn hạn chế được các lỗi thường gặp trong giai đoạn ươm như cây ngã đổ, mốc rễ hoặc mọc lệch.
Xử lý hạt giống trước khi gieo
Để đảm bảo hạt giống nảy mầm đồng đều, nhanh chóng và hạn chế mầm bệnh xâm nhập từ vỏ hạt, việc xử lý hạt trước khi gieo là bước không thể bỏ qua. Dù nhiều loại hạt giống dưa lưới hiện nay đã được xử lý sẵn, nhưng trong điều kiện sản xuất thực tế, nhà vườn vẫn nên chủ động thực hiện bước này để nâng cao hiệu quả gieo ươm.
Trước tiên, cần ngâm hạt trong nước ấm theo tỷ lệ 2 sôi 3 lạnh, nhiệt độ khoảng 50 độ C. Thời gian ngâm kéo dài từ 4 đến 6 tiếng, có thể thay nước một lần giữa chừng nếu cần. Trong quá trình ngâm, nên khuấy nhẹ để loại bỏ những hạt lép nổi trên mặt nước. Đây là dấu hiệu cho thấy hạt không đủ sức nảy mầm, nên loại bỏ sớm để tránh ảnh hưởng đến tỉ lệ nảy mầm chung.
Sau khi ngâm xong, vớt hạt ra ủ trong khăn ẩm hoặc giấy thấm ướt, đặt trong hộp kín hoặc túi zip, để ở nơi thoáng, tránh ánh nắng trực tiếp. Mỗi ngày nên kiểm tra một lần và duy trì khăn luôn ẩm nhẹ, không quá ướt. Trong điều kiện nhiệt độ lý tưởng (26–30 độ C), hạt sẽ bắt đầu nứt nanh sau 24–36 giờ. Đây là thời điểm thích hợp nhất để mang đi gieo, tránh để hạt nảy mầm quá dài gây khó thao tác và dễ gãy rễ mầm khi trồng vào khay.
Việc gieo đúng lúc khi hạt vừa nứt nanh giúp cây phát triển đều, tránh tình trạng cây mọc chậm hoặc không đồng loạt – điều thường thấy khi gieo hạt khô hoặc hạt đã nảy mầm quá lâu.
Kỹ thuật gieo hạt vào khay ươm
Sau khi hạt giống đã nứt nanh đều, việc gieo đúng cách vào khay ươm sẽ giúp cây con phát triển thẳng, rễ khỏe và hạn chế được các lỗi như cong thân, đổ ngã hay thối mầm. Mỗi khay ươm nên được làm ẩm nhẹ trước khi gieo bằng cách tưới phun sương để giá thể giữ ẩm đều mà không quá ướt.
Khi gieo, dùng tay hoặc nhíp nhẹ nhàng đặt từng hạt vào giữa lỗ giá thể, sao cho đầu rễ mầm hướng xuống dưới để rễ phát triển thẳng. Độ sâu lấp hạt khoảng 1 đến 1.5 cm là phù hợp. Nếu lấp quá sâu, mầm sẽ khó đội lên mặt đất; nếu quá cạn, hạt dễ bị khô đầu hoặc bị bật khỏi giá thể khi tưới nước.
Sau khi đặt hạt, phủ nhẹ một lớp mỏng giá thể lên trên, chỉ đủ để che kín hạt. Không nên nén chặt vì sẽ cản trở mầm mọc lên và làm bí rễ. Dùng bình phun sương tưới nhẹ lần nữa để cố định hạt và tạo độ ẩm khởi đầu.
Trong 2 đến 3 ngày đầu sau gieo, cần đặt khay ở nơi có mái che, tránh ánh nắng trực tiếp và gió lùa mạnh. Duy trì độ ẩm nhẹ trong giá thể, kiểm tra hằng ngày nhưng tránh tưới quá nhiều gây úng. Khi mầm bắt đầu đội lên khỏi mặt giá thể, có thể đưa ra nơi có ánh sáng nhẹ để giúp cây phát triển thân khỏe, không bị vống.
Điều kiện chăm sóc cây con trong vườn ươm
Giai đoạn sau khi nảy mầm là thời điểm nhạy cảm nhất của cây con. Việc chăm sóc đúng kỹ thuật trong vườn ươm không chỉ giúp cây phát triển đều, rễ khỏe, mà còn giảm thiểu tỷ lệ cây bị thối gốc, đổ ngã hoặc còi cọc khi mang ra trồng ngoài ruộng.
Trong 3 đến 5 ngày đầu sau khi gieo, nên đặt khay ươm ở nơi thoáng, có mái che, tránh mưa tạt, nắng gắt và gió lớn. Khi cây đã đội mầm lên mặt giá thể, cần dời dần ra nơi có ánh sáng tán xạ nhẹ vào buổi sáng để giúp thân cây cứng cáp, không vươn dài yếu ớt. Tránh đặt ngay dưới nắng gắt hoặc nơi có ánh sáng không đồng đều, dễ khiến cây bị nghiêng lệch.
Nhiệt độ lý tưởng trong giai đoạn này dao động từ 25 đến 32 độ C. Nếu trời lạnh, có thể che phủ thêm nilon mỏng vào ban đêm để giữ ấm. Ngược lại, nếu quá nóng, cần dùng lưới đen giảm nắng để tránh sốc nhiệt và mất nước nhanh.
Việc tưới nước nên thực hiện mỗi ngày một lần vào buổi sáng, bằng vòi phun sương nhẹ. Nếu độ ẩm cao hoặc thời tiết ẩm kéo dài, có thể giãn cách ngày tưới để tránh úng rễ. Giá thể chỉ cần ẩm nhẹ, không sũng nước.
Khi cây bắt đầu ra lá thật đầu tiên, có thể bổ sung thêm một đợt dinh dưỡng nhẹ bằng phân hữu cơ pha loãng hoặc dung dịch trùn quế để thúc rễ phát triển mạnh hơn. Tuy nhiên, tuyệt đối không bón phân hóa học đậm trong giai đoạn ươm vì cây còn non, dễ bị cháy rễ.
Thời điểm ra ngó và tiêu chuẩn cây con sẵn sàng trồng
Thông thường, sau khoảng 10 đến 14 ngày kể từ khi gieo, cây dưa lưới con sẽ bắt đầu ra ngó và phát triển ổn định. Đây là thời điểm quan trọng để đánh giá chất lượng cây giống và quyết định thời gian trồng ra luống. Nếu để quá già hoặc cây con phát triển không đồng đều, việc ra ngó, bén rễ và sinh trưởng sau trồng sẽ bị ảnh hưởng đáng kể.
Một cây con đạt tiêu chuẩn đưa ra trồng cần có đủ các dấu hiệu sau:
- Cây có 1 lá mầm khỏe + 2 lá thật phát triển hoàn chỉnh
- Ngó non đã nhú dài, thân không bị vống cao hay lệch hướng
- Rễ trắng, phân bố đều quanh bầu, không xoắn chặt, không bị thối hoặc đứt
- Bầu ươm chắc, không bị vỡ hoặc rễ xuyên ra ngoài quá sớm
Nếu cây quá non, rễ chưa phát triển đầy đủ sẽ khó bén đất khi trồng. Ngược lại, nếu để quá già, cây có thể bị chột, dễ đứt rễ khi chuyển trồng và phát triển lệch lứa so với những cây khỏe hơn trong cùng luống. Do đó, cần theo dõi sát quá trình ra ngó, để chủ động sắp xếp lịch trồng ra đồng một cách đồng đều và chính xác.
Trước khi trồng ra luống 1–2 ngày, nên để cây con tiếp xúc dần với điều kiện nắng sáng tự nhiên nhằm “làm quen” môi trường mới. Đây là bước làm cứng cây quan trọng, giúp giảm sốc khi trồng ngoài ruộng và tăng tỷ lệ sống sau trồng.
Kết luận
Ươm cây con là bước khởi đầu quan trọng, không chỉ ảnh hưởng đến tỷ lệ sống sau khi trồng mà còn quyết định sự đồng đều, sức bật sinh trưởng và năng suất của cả vườn dưa. Một cây con khỏe cần được chuẩn bị đúng từ hạt giống, giá thể đến điều kiện chăm sóc mỗi ngày trong giai đoạn nảy mầm và ra ngó.
Việc đầu tư kỹ lưỡng ngay từ khâu ươm sẽ giúp người trồng tiết kiệm chi phí giống, hạn chế tốn công trồng dặm và chủ động kiểm soát chất lượng ngay từ những ngày đầu vụ. Cây con mạnh là nền tảng để dưa phát triển tán đều, ra hoa đúng thời điểm và nuôi trái ổn định – điều mà bất kỳ nhà vườn nào cũng mong muốn trong mô hình canh tác truyền thống.
📌 Xem thêm: Kỹ thuật trồng cây con dưa lưới đúng cách
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
