Fipronil: Hoạt chất Phenylpyrazole trừ sâu phổ rộng với cơ chế ức chế thần kinh GABA

Fipronil Hoạt chất Phenylpyrazole trừ sâu phổ rộng với cơ chế ức chế thần kinh GABA
18
Th10

Fipronil là hoạt chất trừ sâu thuộc nhóm Phenylpyrazole, do Rhone-Poulenc (Pháp) phát minh.
Với cơ chế ức chế kênh GABA đặc hiệu, hoạt chất này gây rối loạn dẫn truyền thần kinh, khiến côn trùng mất khả năng vận động, co giật và chết nhanh.
Nhờ hiệu lực cao, phổ tác dụng rộng và độ bền lâu, Fipronil hiện là một trong những hoạt chất trừ sâu – rầy – kiến – mối quan trọng nhất trong nông nghiệp hiện đại.

1️⃣ Giới thiệu hoạt chất và nhóm hóa học

  • Nhóm hóa học: Phenylpyrazole.
  • Công thức phân tử: C₁₂H₄Cl₂F₆N₄OS.
  • Tính chất: Dạng tinh thể trắng, tan kém trong nước nhưng tan tốt trong dung môi hữu cơ, bền trong đất.
  • Dạng tác động: Tiếp xúc, vị độc và lưu dẫn nhẹ qua rễ.

Đặc điểm nổi bật:

  • Phổ tác dụng rộng: diệt được nhiều nhóm sâu, rầy, bọ và côn trùng đất.
  • Tác động nhanh, kéo dài đến 3–4 tuần.
  • Diệt cả sâu kháng thuốc khác nhóm (như Pyrethroid, Organophosphate).
  • Không ảnh hưởng đến cây trồng, thích hợp xử lý hạt hoặc tưới gốc.

💡 Fipronil là hoạt chất được sử dụng đa lĩnh vực: nông nghiệp, thú y (diệt bọ chét, ve), và kiểm soát côn trùng đô thị (kiến, gián, mối).

2️⃣ Cơ chế tác động

Fipronil tác động chọn lọc lên hệ thần kinh trung ương của côn trùng:

  • Ức chế kênh chloride phụ thuộc GABA (gamma-aminobutyric acid), làm ngắt dòng ion Cl⁻ qua màng tế bào thần kinh.
  • Tín hiệu thần kinh không được kiểm soát, dẫn đến co giật, tê liệt và chết nhanh.
  • Do có tác dụng tiếp xúc và vị độc mạnh, Fipronil diệt được sâu ở cả mặt trên – dưới lá và dưới mặt đất.

💡 Khác với Neonicotinoid (kích thích thần kinh), Fipronil là chất ức chế thần kinh, nên có hiệu quả cao trên sâu kháng thuốc cũ.

3️⃣ Phổ tác dụng – Các loài sâu hại bị tiêu diệt hiệu quả

Fipronil có phổ tác dụng rất rộng, bao gồm cả sâu, rầy, bọ, kiến và mối:

Trên lúa:

  • Rầy nâu, rầy lưng trắng – hiệu quả kéo dài, giảm lây truyền virus.
  • Sâu đục thân, sâu cuốn lá – đặc biệt giai đoạn non.

Trên cây ăn trái:

  • Bọ trĩ (Thrips spp.), bọ xít muỗi, bọ phấn, kiến đen, rệp sáp.

Trên cây công nghiệp:

  • Sâu đục thân cà phê, rệp sáp hồ tiêu, bọ cánh cứng, bọ vòi voi.

Trên rau màu:

  • Sâu khoang, sâu xanh, bọ nhảy, bọ trĩ hành, rệp mềm.

Trong đất:

  • Kiến, mối, bọ cánh cứng hại rễ – đặc biệt hiệu quả khi xử lý đất hoặc hạt giống.

⚠️ Ngoài ra, Fipronil còn có tác dụng diệt kiến và mối cực mạnh, nên được dùng trong bẫy mối và thuốc diệt kiến sinh học.

4️⃣ Cây trồng phù hợp

Fipronil được đăng ký và sử dụng cho nhiều nhóm cây trồng:

  • Lúa: trừ rầy, sâu đục thân, sâu cuốn lá.
  • Cây công nghiệp: cà phê, hồ tiêu, cao su, bông, mía.
  • Cây ăn trái: sầu riêng, xoài, cam, chôm chôm.
  • Rau màu: cà chua, ớt, dưa leo, hành, cải.
  • Cây hoa kiểng: hoa hồng, cúc, lan.

💡 Đặc biệt thích hợp xử lý đất, hạt giống hoặc tưới gốc đầu vụ, giúp phòng sâu đất, mối, kiến rất hiệu quả.

5️⃣ Thời điểm sử dụng hiệu quả nhất

  • Trước hoặc ngay khi sâu non mới nở, rầy – rệp bắt đầu xuất hiện.
  • Đầu mùa mưa, khi điều kiện thuận lợi cho sâu phát sinh.
  • Khi phát hiện mối hoặc kiến gây hại vùng rễ.
  • Phun định kỳ 15–20 ngày/lần, hoặc tưới gốc đầu vụ cho cây lâu năm.

💡 Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát, tránh nắng gắt giúp thuốc bám và thấm tốt hơn.

6️⃣ Lưu ý khi sử dụng

  • Rất độc với cá, ong và sinh vật thủy sinh – tuyệt đối không phun gần ao hồ, vườn ong.
  • Không pha chung với thuốc có tính kiềm mạnh.
  • Không sử dụng liên tục nhiều vụ – nên luân phiên với nhóm khác để tránh kháng thuốc.
  • Khi xử lý hạt giống, cần trộn đều và ủ khô trước khi gieo để tránh ngộ độc mầm.
  • Mang đồ bảo hộ đầy đủ, tránh tiếp xúc trực tiếp.

⚠️ Không nên dùng Fipronil trong giai đoạn cây ra hoa, để bảo vệ ong và thiên địch.

7️⃣ Một số sản phẩm thương mại phổ biến tại Việt Nam

  • Regent 800WG – BASF (Đức) – sản phẩm gốc, hiệu lực mạnh, phổ rộng, diệt nhanh sâu – rầy – mối.
  • Regent 3G – BASF – dạng hạt xử lý đất, diệt mối và sâu đất.
  • Fipronil 50SC – Việt Nam – dạng dung dịch, dùng phổ biến cho lúa và cây công nghiệp.
  • Termosil 200SC – Trung Quốc – dùng kiểm soát mối, kiến hại rễ.
  • Fipronil 5SC – nội địa – thích hợp phun trên rau màu và hoa kiểng.

📌 Dạng phổ biến: WG (hạt tan nhanh), SC (dung dịch huyền phù), 3G (hạt xử lý đất).

8️⃣ Gợi ý luân phiên và phối hợp trong IPM

Để ngăn kháng thuốc và bảo vệ môi trường sinh thái:

  • Luân phiên với: Chlorantraniliprole, Spinosad, Indoxacarb, Abamectin.
  • Phối hợp với: dầu khoáng sinh học, chiết xuất Neem (Azadirachtin).
  • Tránh luân phiên với: hoạt chất cùng cơ chế ức chế GABA (như Etiprole).

💡 Trong IPM, Fipronil thường dùng đầu vụ hoặc khi mật độ sâu cao, sau đó chuyển sang thuốc sinh học để bảo vệ thiên địch và hệ sinh thái đất.

✅ Kết luận

Fipronil là hoạt chất Phenylpyrazole phổ rộng, ức chế thần kinh GABA, có hiệu lực mạnh, tác động nhanh và thời gian bảo vệ kéo dài.
Nhờ tác dụng tiếp xúc – vị độc mạnh, diệt triệt để sâu, rầy, mối, kiến và côn trùng đất, đây là giải pháp trừ sâu hiệu quả cho cả cây trồng và đất canh tác, đặc biệt trong chương trình IPM kết hợp sinh học – hóa học.

 

⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:

Đức Nghĩa

zalo-icon
phone-icon