Trong sản xuất dưa lưới thương phẩm, hình thức bên ngoài của trái đóng vai trò quan trọng không kém chất lượng ruột. Một trong những tiêu chí thẩm mỹ hàng đầu chính là vân lưới rõ nét, phân bố đều, có độ nổi đồng nhất trên bề mặt vỏ. Đây không chỉ là dấu hiệu của quá trình phát triển vỏ trái ổn định mà còn là yếu tố định giá trên thị trường cao cấp.
Khi chuyển sang mô hình canh tác nhà màng, người trồng có điều kiện kiểm soát môi trường như ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm… Tuy nhiên, chính sự can thiệp này cũng mang đến những thách thức mới: nếu không điều chỉnh hợp lý, cây vẫn có thể phát triển tốt nhưng lưới lại không đều, kém thẩm mỹ hoặc thậm chí biến dạng. Điều này khiến không ít nhà vườn thắc mắc: Liệu điều kiện nhà màng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình tạo lưới trên trái dưa hay không?
Bài viết dưới đây sẽ phân tích từng yếu tố môi trường trong nhà màng và tác động cụ thể của chúng đến cấu trúc và hình thái vân lưới, từ đó giúp nhà vườn điều chỉnh kỹ thuật để đạt hiệu quả tối ưu.
Ánh sáng và cường độ chiếu sáng ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình tạo lưới
Trong tự nhiên, ánh sáng mặt trời không chỉ là nguồn năng lượng cho quang hợp mà còn tham gia vào nhiều quá trình điều hòa sinh lý và cấu trúc mô thực vật. Đối với cây dưa lưới, cường độ ánh sáng ảnh hưởng rõ rệt đến tốc độ sinh trưởng của vỏ trái và hoạt động tạo mô xốp – tiền đề hình thành vân lưới.
Trong điều kiện nhà màng, lớp phủ màng nilon hoặc lưới che có thể làm giảm cường độ chiếu sáng từ 20 đến 50%, tùy theo chất liệu và mức độ che phủ. Nếu ánh sáng quá yếu, trái dưa phát triển chậm hơn, mô biểu bì không giãn đều, khiến các vết nứt tự nhiên (mầm lưới) hình thành muộn hoặc mờ nhạt. Ngược lại, nếu ánh sáng quá mạnh, đặc biệt khi kết hợp với nhiệt độ cao, cây có thể rơi vào trạng thái stress nhẹ, thúc đẩy phản ứng làm dày vỏ nhưng lưới lại dễ khô cứng, thô và không đều.
Do đó, cân bằng ánh sáng trong nhà màng cần được tính toán kỹ lưỡng, đặc biệt trong giai đoạn từ tuần thứ 2 đến tuần thứ 5 sau khi thụ phấn – là thời kỳ quyết định hình thái lưới. Việc lựa chọn vật liệu màng, điều chỉnh lưới che và thời gian mở – đóng hệ thống thông gió là những yếu tố quan trọng giúp tối ưu quá trình này.
Nhiệt độ và sự dao động ngày – đêm là yếu tố chi phối quá trình giãn mô và hình thành lưới
Cây dưa lưới phát triển mạnh trong dải nhiệt độ từ 25 đến 32 độ C vào ban ngày và khoảng 18 đến 22 độ C vào ban đêm. Sự chênh lệch nhiệt độ ngày – đêm càng rõ thì quá trình tạo lưới càng thuận lợi, bởi đây là tín hiệu sinh lý thúc đẩy giãn mô vỏ và phát sinh cấu trúc mô bần – nền tảng của vân lưới.
Tuy nhiên, trong điều kiện nhà màng, nếu thông gió không tốt hoặc sử dụng màng phủ cách nhiệt quá cao, nhiệt độ ban ngày có thể vượt ngưỡng chịu đựng của cây, dẫn đến hiện tượng stress nhiệt. Lúc này, cây ưu tiên bảo vệ cơ quan sinh dưỡng thay vì phát triển trái, khiến trái lớn chậm, lưới hình thành kém, thậm chí bề mặt trái bị rám, sần hoặc nứt cục bộ.
Ngược lại, nếu ban đêm quá nóng (trên 24 độ C), cây khó tích lũy đủ đường và dưỡng chất để phục hồi mô biểu bì, làm cho quá trình tạo lưới thiếu liên tục. Do đó, kiểm soát chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm là một yêu cầu kỹ thuật quan trọng, đặc biệt trong giai đoạn từ 10 đến 30 ngày sau đậu trái.
Độ ẩm không khí và sự thông thoáng ảnh hưởng đến khả năng hô hấp và tái tạo mô vỏ
Độ ẩm không khí trong nhà màng thường được duy trì ở mức cao để giảm bốc thoát nước, nhưng nếu vượt ngưỡng 85–90% kéo dài, cây sẽ gặp khó khăn trong quá trình hô hấp khí khổng. Điều này gián tiếp ảnh hưởng đến hoạt động trao đổi chất và làm chậm quá trình phát sinh mô bần – vốn là tiền đề hình thành các đường vân lưới.
Ngoài ra, độ ẩm cao kèm thiếu thông thoáng còn tạo điều kiện cho vi sinh vật phát triển trên bề mặt trái, làm sạm vỏ, mất đồng đều vân lưới, thậm chí gây hư trái cục bộ. Ngược lại, nếu độ ẩm không khí quá thấp (<55%) trong giai đoạn trái đang phát triển mạnh, cây có thể tăng thoát hơi nước qua biểu bì trái, dẫn đến tình trạng da trái căng cứng và dễ nứt.
Việc đảm bảo luồng lưu thông khí trong nhà màng, kết hợp kiểm soát độ ẩm ở mức 70–80%, sẽ giúp mô vỏ phát triển ổn định hơn. Nhờ đó, các vết xước vi thể trên da trái mới có điều kiện tái tạo đều, định hình nên những đường lưới đẹp, rõ và liên tục.
Ánh sáng quyết định cường độ quang hợp và tốc độ tích lũy chất khô vào trái
Cường độ ánh sáng trong nhà màng ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình quang hợp và khả năng tích lũy dinh dưỡng của cây dưa lưới. Khi ánh sáng đạt mức tối ưu (khoảng 400–600 µmol/m²/s), cây hấp thu năng lượng hiệu quả, thúc đẩy quá trình chuyển hóa đường và tổng hợp cellulose trong mô vỏ trái. Quá trình này hỗ trợ sự hình thành lớp tế bào xốp dưới biểu bì – nền tảng cho việc tạo các đường vân lưới đều và rõ nét.
Tuy nhiên, nếu ánh sáng quá yếu (do sử dụng màng che quá dày hoặc thời tiết nhiều mây kéo dài), tốc độ hình thành chất khô sẽ giảm, dẫn đến mô vỏ chậm phát triển. Trái khi đó thường cho đường lưới mờ, không liền mạch, thậm chí có thể bị thô vỏ. Ngược lại, ánh sáng quá gắt, nhất là vào buổi trưa mùa khô, dễ gây sốc nhiệt ở tầng biểu bì, tạo ra các vùng tổn thương không đều, làm lưới xấu hoặc chắp vá.
Giải pháp là cần lựa chọn màng nhà kính có khả năng khuếch tán ánh sáng tốt và thiết lập cơ chế mở – đóng mái linh hoạt, đảm bảo cây nhận đủ ánh sáng nhưng tránh hiện tượng sốc nhiệt.
Bổ sung Silic, Bo và Canxi giúp mô vỏ phát triển đều, giảm nguy cơ biến dạng
Dưới điều kiện nhà màng, nơi cây ít chịu tác động cơ học như gió hoặc mưa, cấu trúc mô vỏ trái dưa lưới đôi khi phát triển “quá êm” và thiếu độ bền tự nhiên. Điều này có thể gây ra hiện tượng tạo lưới yếu, không nổi gân rõ nét. Vì vậy, việc bổ sung một cách hợp lý các yếu tố khoáng như Silic, Bo và Canxi sẽ đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng “khung xương” cho vỏ trái.
Silic giúp tăng cường độ cứng và độ đàn hồi của thành tế bào, hỗ trợ chống nứt và tăng tính ổn định mô vỏ trong giai đoạn trái lớn nhanh.
Bo đóng vai trò kết dính giữa các tế bào vỏ, đồng thời kích thích vận chuyển đường về trái, hỗ trợ mô vỏ phát triển đều, góp phần định hình lưới đẹp.
Canxi đảm bảo cấu trúc màng tế bào chắc chắn, ngăn chặn hiện tượng mềm vỏ, tạo điều kiện để lớp mô ngoài phát triển đồng đều.
Sự phối hợp nhịp nhàng giữa ba yếu tố này, nếu được áp dụng đúng thời điểm, sẽ giúp trái phát triển hài hòa từ trong ra ngoài, tăng khả năng hình thành lưới rõ và đồng đều dù trong điều kiện nhà màng ít dao động.
Tổng kết
Nhà màng mang đến nhiều lợi thế trong canh tác dưa lưới như kiểm soát sâu bệnh, giảm chi phí thuốc bảo vệ thực vật và ổn định sinh trưởng. Tuy nhiên, chính sự ổn định này cũng khiến cây thiếu đi những “tín hiệu” từ môi trường để kích hoạt quá trình tạo lưới một cách rõ rệt. Nếu không điều chỉnh hợp lý các yếu tố như ánh sáng, độ ẩm, tốc độ phát triển trái và chế độ dinh dưỡng, trái dưa lưới có thể lớn nhanh nhưng không hình thành lưới như mong đợi.
Vì vậy, việc hiểu rõ ảnh hưởng của điều kiện nhà màng sẽ giúp người trồng chủ động hơn trong điều chỉnh kỹ thuật, từ việc chọn thời điểm bón phân đến phương thức tưới tiêu và kiểm soát vi khí hậu. Kết hợp các yếu tố như Silic, Bo, Canxi trong giai đoạn phát triển trái là một giải pháp khoa học để tạo “áp lực nhẹ” lên mô vỏ, từ đó kích thích hình thành lưới đều, đẹp và nâng cao giá trị thương phẩm.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
