Dinh dưỡng luôn đóng vai trò trung tâm trong việc quyết định năng suất và chất lượng của cây cà chua. Trong quá trình chăm sóc, người trồng thường quan tâm đến loại phân sử dụng, liều lượng, thời điểm bón, nhưng ít khi đặt câu hỏi: “Cây cà chua thực sự hấp thu dinh dưỡng bằng cách nào?” hoặc “Giữa hấp thu qua rễ và hấp thu qua lá, đâu là con đường hiệu quả hơn trong từng giai đoạn sinh trưởng?”
Thực tế, cây cà chua có khả năng tiếp nhận dưỡng chất từ hai hướng chính: từ dưới lên qua hệ thống rễ, và từ trên xuống qua bề mặt lá. Mỗi con đường hấp thu đều có những cơ chế riêng biệt, được điều chỉnh bởi cấu trúc mô thực vật và điều kiện môi trường xung quanh. Hiểu rõ sự khác biệt này không chỉ giúp người trồng lý giải vì sao một số lần bón phân không đem lại hiệu quả, mà còn mở ra khả năng phối hợp linh hoạt giữa các hình thức bón gốc và phun lá, tùy theo nhu cầu sinh lý của cây và thực trạng canh tác thực tế.
Bài viết sau đây sẽ đi sâu vào phân tích cơ chế hấp thu dinh dưỡng của cây cà chua qua rễ và qua lá, đồng thời chỉ ra những khác biệt mang tính ứng dụng giữa hai con đường này. Từ đó, người trồng có thể xây dựng một chiến lược bón phân hợp lý hơn, tiết kiệm hơn và hiệu quả hơn trong từng vụ sản xuất.
Cơ chế cây cà chua hấp thu dinh dưỡng qua rễ
Hệ thống rễ là bộ phận chính chịu trách nhiệm hấp thu nước và dinh dưỡng từ đất hoặc giá thể. Với cây cà chua, rễ tơ và các lông hút nằm ở phần rễ non là nơi diễn ra hoạt động hấp thu mạnh mẽ nhất. Quá trình này không chỉ phụ thuộc vào đặc tính của đất, mà còn được điều tiết bởi chính cơ chế vận chuyển bên trong tế bào rễ.
Về mặt cơ học, cây hấp thu dinh dưỡng qua rễ thông qua hai con đường chính: vận chuyển thụ động và vận chuyển chủ động.
Vận chuyển thụ động xảy ra khi các ion dinh dưỡng di chuyển theo sự chênh lệch nồng độ từ ngoài môi trường đất vào trong tế bào rễ. Dạng vận chuyển này không tiêu tốn năng lượng, nhưng bị giới hạn nếu nồng độ chất tan thấp hoặc môi trường thiếu ẩm.
Vận chuyển chủ động là quá trình cây sử dụng năng lượng (dưới dạng ATP) để hấp thu các ion ngược chiều nồng độ, đặc biệt đối với các nguyên tố vi lượng như Zn, Cu, Mn hoặc trong điều kiện đất nghèo dinh dưỡng. Cơ chế này cho phép cây kiểm soát tốt hơn lượng dưỡng chất đưa vào cơ thể, nhất là trong điều kiện bất lợi.
Hiệu quả hấp thu qua rễ phụ thuộc nhiều vào điều kiện môi trường như:
- Độ ẩm đất: đất khô hạn khiến lông hút mất khả năng hoạt động.
- pH và độ mặn (EC): ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng hòa tan và di chuyển của các ion dinh dưỡng.
- Nhiệt độ và oxy vùng rễ: nhiệt độ quá thấp hoặc thiếu oxy sẽ làm chậm trao đổi chất và giảm hấp thu.
Về ứng dụng thực tế, bón phân qua gốc là hình thức tối ưu để cung cấp đa lượng, trung lượng và vi sinh vật. Những dưỡng chất này cần thời gian để phân giải, khuếch tán trong đất và được hệ rễ hấp thu một cách bền vững. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả cao, đất cần được giữ ẩm ổn định, rễ phải khỏe và thông thoáng. Trong các mô hình nhà màng hoặc canh tác nhỏ giọt, việc duy trì pH – EC ở mức phù hợp sẽ giúp cây hấp thu phân gốc đều đặn và ổn định hơn.
📌 Gợi ý đọc thêm: [Ảnh hưởng của độ cứng nước đến hiệu quả phân bón trong nhà màng]
Cơ chế cây hấp thu dinh dưỡng qua lá
Không chỉ thông qua rễ, cây cà chua còn có khả năng hấp thu dinh dưỡng trực tiếp qua lá. Đây là con đường bổ sung dưỡng chất rất hiệu quả trong trường hợp cây cần phục hồi nhanh, hệ rễ yếu, hoặc khi muốn điều chỉnh vi lượng kịp thời. Tuy nhiên, để phun phân lá hiệu quả, người trồng cần hiểu rõ cơ chế sinh học đằng sau khả năng hấp thu này.
Trên bề mặt lá cây tồn tại hai cấu trúc chính hỗ trợ hấp thu:
Lớp cutin (lớp sáp) bao phủ bề mặt ngoài cùng của lá, đóng vai trò như hàng rào bảo vệ. Dung dịch phân bón phải thẩm thấu qua lớp này để tiếp cận mô sống bên trong.
Khí khổng, chủ yếu tập trung ở mặt dưới của lá, là nơi trao đổi khí và hơi nước. Trong một số điều kiện nhất định, khí khổng cũng có thể là cửa ngõ cho các phân tử nước và ion dinh dưỡng nhỏ đi vào.
Cơ chế hấp thu qua lá diễn ra chủ yếu bằng cách khuếch tán thụ động qua lớp cutin hoặc khí khổng, sau đó được vận chuyển đến mô nhu mô và đi vào hệ mạch dẫn. So với rễ, khả năng hấp thu của lá thường nhanh hơn, nhưng giới hạn về số lượng và chủng loại dinh dưỡng.
Một số yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả phun phân qua lá bao gồm:
- Thời điểm phun: sáng sớm hoặc chiều mát là thời điểm khí khổng mở, độ ẩm không khí cao giúp dung dịch lâu khô, tăng khả năng thẩm thấu.
- Độ pH dung dịch: khoảng 5.5 đến 6.5 là lý tưởng để đa số phân bón lá phát huy hiệu quả.
- Tốc độ bay hơi: nếu phun lúc trời nắng gắt, dung dịch sẽ bốc hơi nhanh, phân chưa kịp hấp thu đã bay mất.
- Dạng phân tử dinh dưỡng: các dạng ion đơn hoặc phân tử nhỏ dễ hấp thu hơn các dạng phân tử lớn hoặc không tan.
Về ứng dụng, phun phân qua lá thích hợp để bổ sung Bo, Zn, Mn, Fe, Amino Acid, Silic hữu hiệu, chiết xuất thực vật và các hợp chất sinh học giúp cây vượt stress hoặc tăng cường sức đề kháng. Đây cũng là giải pháp hiệu quả trong điều kiện đất bị khóa dưỡng, bộ rễ gặp khó khăn hoặc cần xử lý nhanh các biểu hiện thiếu hụt dinh dưỡng cục bộ trên tán lá.
So sánh ưu nhược điểm giữa hai hình thức hấp thu
Việc lựa chọn hình thức cung cấp dinh dưỡng cho cây cà chua – qua rễ hay qua lá – không nên chỉ dựa vào thói quen, mà cần cân nhắc đến bản chất cơ chế hấp thu, đặc điểm phân bón và mục tiêu canh tác ở từng thời điểm. Mỗi hình thức đều có những điểm mạnh và hạn chế riêng, và khi hiểu rõ sự khác biệt này, người trồng sẽ dễ dàng kết hợp cả hai để nâng cao hiệu quả chăm sóc.
Điểm mấu chốt là hai hình thức không loại trừ nhau, mà nên được phối hợp hợp lý tùy theo giai đoạn sinh trưởng và mục tiêu dinh dưỡng. Ví dụ, trong giai đoạn ra hoa đậu trái, bổ sung Bo và Canxi qua lá sẽ cho kết quả nhanh và rõ rệt, trong khi vẫn duy trì phân gốc để đảm bảo nền dinh dưỡng chung.
Gợi ý ứng dụng thực tế theo từng giai đoạn phát triển
Hiểu được cơ chế hấp thu dinh dưỡng qua lá và rễ sẽ giúp người trồng cà chua không chỉ chọn đúng loại phân, mà còn xác định đúng thời điểm và hình thức bón phù hợp với từng giai đoạn sinh lý của cây. Dưới đây là các gợi ý ứng dụng điển hình:
Giai đoạn cây con – ra rễ
Bón gốc: Ưu tiên phân lân dễ tiêu, humic, vi sinh vật giúp kích thích hình thành rễ.
Phun lá: Bổ sung amino acid hoặc chiết xuất rong biển liều nhẹ giúp cây con bật rễ nhanh, giảm sốc sau trồng.
Giai đoạn phát triển thân lá
Bón gốc: Tăng cường NPK cân đối, ưu tiên đạm và kali để đẩy mạnh sinh trưởng.
Phun lá: Bổ sung vi lượng như Fe, Mn, Zn giúp tăng cường quang hợp và tránh hiện tượng lá vàng, xoăn nhẹ.
Giai đoạn ra nụ – trổ hoa
Bón gốc: Giảm đạm, duy trì lân và trung lượng ở mức vừa phải.
Phun lá: Tăng cường Bo, Canxi, amino để hỗ trợ phân hóa mầm hoa và tăng tỷ lệ đậu trái.
📌 Gợi ý đọc thêm: [Bo chelate là gì và khi nào nên dùng trong vườn cà chua]
Giai đoạn đậu trái – nuôi trái non
Bón gốc: Duy trì kali, lân và bổ sung trung lượng như Canxi – Magie.
Phun lá: Tăng cường Bo, Zn, Silic giúp trái phát triển đều, giảm nứt, chống rụng trái non.
Giai đoạn làm ngọt – hoàn thiện trái
Bón gốc: Tăng hàm lượng kali, duy trì nước và dinh dưỡng ổn định.
Phun lá: Amino và Silic giúp vỏ trái bóng đẹp, tăng bảo quản sau thu hoạch.
Giai đoạn phục hồi hoặc thời tiết bất lợi
Bón gốc: Giảm bón, chỉ bổ sung dưỡng nhẹ dạng hữu cơ hoặc vi sinh.
Phun lá: Sử dụng chế phẩm sinh học, amino, chiết xuất thực vật để hỗ trợ cây phục hồi mà không gây áp lực cho rễ.
Kết luận
Cây cà chua có khả năng hấp thu dinh dưỡng hiệu quả thông qua cả rễ và lá, nhưng mỗi con đường đều có cơ chế vận hành và điều kiện tối ưu riêng biệt. Trong khi rễ đóng vai trò nền tảng, hấp thu lượng dinh dưỡng lớn và duy trì cho cây phát triển dài hạn, thì lá lại là cửa ngõ hỗ trợ những điều chỉnh nhanh, giúp cây phục hồi hoặc bổ sung kịp thời các yếu tố vi lượng cần thiết.
Hiểu rõ sự khác biệt này không chỉ giúp người trồng lý giải được vì sao một số lần bón phân không hiệu quả, mà quan trọng hơn là biết cách kết hợp linh hoạt giữa phun lá và bón gốc tùy theo giai đoạn phát triển, tình trạng sinh lý của cây và điều kiện thời tiết thực tế. Đây cũng là chìa khóa để giảm chi phí phân bón, hạn chế rủi ro từ đất và môi trường, đồng thời nâng cao năng suất lẫn chất lượng trái.
Canh tác hiện đại không dừng lại ở việc dùng phân tốt, mà phải dựa trên kiến thức về cơ chế sinh học của cây trồng. Khi người làm vườn hiểu cây hấp thu thế nào, họ sẽ biết lúc nào cần tưới, lúc nào nên phun, và đó chính là nền tảng để trồng cà chua một cách thông minh và bền vững hơn.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
