Đây là giai đoạn cây sầu riêng bắt đầu “xây hình dáng” và tích lũy nền tảng cho việc ra hoa sau này. Nếu chăm tốt, cây sẽ có tán khỏe, cành chắc, bộ rễ sâu rộng – ngược lại, nếu bỏ qua giai đoạn này, cây sẽ kém cân đối, dễ bệnh, ra hoa sớm mà không đủ sức nuôi trái.
1️⃣ Mục tiêu chăm sóc trong giai đoạn 1–3 năm tuổi
Giai đoạn 1–3 năm tuổi của cây sầu riêng được gọi là giai đoạn kiến thiết cơ bản – đây là lúc cây tăng trưởng mạnh về sinh khối, hình thành tán và định cành cấp 1 – cấp 2. Nếu ví năm đầu tiên là “đặt móng”, thì giai đoạn này chính là “dựng khung nhà”. Chăm đúng – cây sẽ phát mạnh, ít bệnh, sẵn sàng ra hoa bền vững vào năm thứ 4 trở đi.
4 mục tiêu chính trong giai đoạn này:
Phát triển thân – tán – rễ đồng bộ
- Cây cần vươn thân chắc, ra tán đều các hướng
- Rễ phải ăn sâu – lan rộng, chịu được khô hạn và mưa kéo dài
- Lá dày, đọt ra đều đặn nhưng không vọt quá nhanh
Hình thành khung tán chuẩn (cành cấp 1 – cấp 2)
- Giai đoạn này là thời điểm xác định cấu trúc vĩnh viễn của cây
- Tạo cành cấp 1 ở độ cao thích hợp (30–50 cm)
- Tạo 2–3 tầng tán từ thân chính → giúp cây thông thoáng, dễ chăm, cho trái đều sau này
Không để cây ra hoa – mang trái sớm
- Một số cây có thể phân hóa mầm hoa khi mới 2,5–3 năm tuổi
- Tuyệt đối không được giữ hoa: làm cây mất sức, còi cọc, tán không phát tiếp
- Nếu thấy mầm hoa → cần xử lý bỏ ngay, ưu tiên phát triển tán tiếp
Kiểm soát đọt – điều tiết phát triển
- Đợt đọt quá dày → cây mất cân bằng giữa thân và tán
- Đọt kéo dài liên tục mà không có thời gian nghỉ → dễ vống, rỗng thân
- Giai đoạn này phải học cách “cho cây nghỉ đúng lúc – phát đúng thời”
Tóm lại: Giai đoạn 1–3 năm là lúc “định hình bộ khung cơ thể” cho cây sầu riêng. Chăm sai thời điểm này, cây sẽ lệch khung – yếu lực – đậu trái khó khăn về sau.
2️⃣ Chế độ bón phân – tưới nước trong 1–3 năm tuổi
Trong giai đoạn kiến thiết cơ bản, cây sầu riêng bắt đầu “ăn khỏe – lớn nhanh”. Tuy nhiên, nếu bón sai loại, sai thời điểm, cây dễ bị vọt tán, lệch thân, thừa lá – thiếu rễ hoặc mắc bệnh rễ, thối gốc. Do đó, chế độ bón phân và tưới nước cần điều tiết kỹ theo từng năm tuổi, từng đợt đọt.
Lịch bón phân – chia đều 4–6 đợt/năm
Mốc thời gian đề xuất:
- Đợt 1: đầu mùa mưa
- Đợt 2: sau đợt đọt 1 (giữa mùa mưa)
- Đợt 3: cuối mùa mưa
- Đợt 4: đầu mùa khô
Có thể chia nhỏ thêm 1–2 đợt xen giữa (tùy sức cây và điều kiện đất)
💡 Bón chia đều giúp cây hấp thu ổn định, tránh sốc phân – không phát đọt ồ ạt
Loại phân khuyến khích sử dụng
Cơ bản:
- Phân hữu cơ hoai mục + Trichoderma: duy trì vi sinh – cải tạo đất
- NPK tan chậm (tỷ lệ 16-16-8, 14-14-14 hoặc 12-12-17)
- Phân trung vi lượng (Canxi – Magie – Silic – Bo – Kẽm)
Bổ sung xen kẽ:
- Humic – amino acid – rong biển: kích rễ, phục hồi sau đợt đọt
- Phân bón lá vi lượng: khi cây ra đọt đồng loạt, lá dày
Tưới nước – theo mùa và tốc độ phát đọt
Mùa khô:
- Tưới 2–3 ngày/lần (sáng sớm)
- Nếu nắng gắt kéo dài, nên tưới thêm nhẹ vào chiều mát
- Ưu tiên giữ ẩm đều quanh mô – không để nứt mô, nẻ đất
Mùa mưa:
- Giảm tưới – chủ yếu kiểm tra và thoát nước tốt
- Đào rãnh phụ nếu mưa liên tục > 2 ngày
- Không để mô bị lún hoặc đọng nước sát gốc
Tưới vi sinh định kỳ – tăng đề kháng rễ
- Mỗi 10–15 ngày: tưới Trichoderma + EM + Humic quanh gốc
- Đặc biệt quan trọng sau khi bón phân hữu cơ – hoặc sau mưa kéo dài
- Giúp ngăn nấm bệnh – hỗ trợ hấp thu phân hiệu quả hơn
Nguyên tắc vàng: Bón đủ – bón đều – không dồn đợt
Ưu tiên phân hữu cơ – giảm dần hóa học → cây khỏe, rễ sâu – đất sạch
3️⃣ Tạo tán – định cành cấp 1, cấp 2
Giai đoạn 1–3 năm tuổi là thời điểm lý tưởng để định hình khung tán cho cây sầu riêng. Nếu tạo tán đúng, cây sẽ phát triển cân đối, thông thoáng, dễ chăm sóc và ra hoa – đậu trái đều các hướng. Ngược lại, nếu để cây tự phát triển không kiểm soát, cây sẽ lệch tán, cành rối, dễ gãy và khó tạo khung lại về sau.
Nguyên tắc chung khi tạo tán
- Thân chính phải thẳng – khỏe – không cong
- Tán nên có 2–3 tầng cành cấp 1, phân bố đều 4 hướng
- Không để cành mọc gần gốc, mọc đối diện nhau hoặc mọc xoắn
- Tỉa nhẹ, theo dõi liên tục – không tỉa ồ ạt trong 1 lần
📌 Tạo tán không phải cắt nhiều, mà là giữ đúng cành cần giữ – bỏ đúng cành cần bỏ
Cách chọn cành cấp 1 – cấp 2
Cành cấp 1 (gốc → tầng 1):
- Nên cách mặt đất 30–50 cm
- Giữ 3–4 cành khỏe, phân bố đều quanh thân (góc 120–140°)
- Cành nghiêng 45–60 độ so với thân chính
- Không để cành mọc đối xứng hoặc quá gần nhau
Cành cấp 2 (mọc từ cành cấp 1):
- Chọn các cành cấp 2 mọc theo hướng ra ngoài – không chồng chéo nhau
- Mỗi cành cấp 1 nên giữ 2–3 cành cấp 2 khỏe
- Giữ khoảng cách cành cấp 2 đều nhau trên một nhánh cấp 1
Thời điểm và cách tỉa
- Tỉa sau mỗi đợt đọt – khi đọt đã chuyển xanh già
- Cắt bằng kéo bén, không bấm non – không xé cành
- Tỉa vào buổi sáng – khô ráo – không tỉa khi cây đang ra đọt non hoặc sau mưa
Mỗi lần chỉ nên tỉa 1–2 nhánh → tránh sốc sinh lý
Điều chỉnh nếu cây bị lệch tán
- Cành lệch – mọc rậm một bên → cắt tỉa bớt – kích thích ra đợt mới ở bên còn yếu
- Cây nghiêng → điều chỉnh bằng cọc, xoay hướng sáng
- Cây tán rậm → có thể phun nhẹ rong biển + Bo để kích nhánh non ra đều
📌 Tạo tán đúng = Khung vững – Tán đều – Hoa trái đồng loạt
Đây là “bộ xương” sống của cây sầu riêng → quyết định khả năng mang trái ổn định suốt đời
4️⃣ Quản lý phát đọt – kiểm soát sinh trưởng
Trong giai đoạn 1–3 năm tuổi, cây sầu riêng có xu hướng phát đọt liên tục nếu được chăm tốt. Tuy nhiên, nếu để đọt mọc dồn dập, không có thời gian nghỉ, cây sẽ vống cao, thân yếu – tán rỗng – lệch khung. Do đó, quản lý đọt là kỹ thuật trọng yếu giúp cân bằng giữa phát triển thân – tán – rễ.
Khoảng cách giữa các đợt đọt
- Trung bình mỗi năm cây nên có 3–4 đợt đọt chính
- Mỗi đợt đọt nên cách nhau 30–45 ngày, để cây có thời gian phục hồi
- Đợt đọt mới chỉ nên được “kích” khi:
- Đợt trước đã chuyển xanh
- Lá không còn mềm
- Thân có dấu hiệu mập lên
📌 Cây “vượt đọt liên tục” = dấu hiệu dư phân hoặc tưới quá nhiều
Khi nào cần cắt – khi nào nên giữ?
Cắt bỏ:
- Đọt dị dạng, xoắn, vàng đầu
- Đọt vượt quá cao, mọc đơn độc trên thân
- Đọt cạnh cành cấp 1 mọc quá sát nhau
Giữ lại:
- Đọt khỏe, mọc đúng hướng tạo tán
- Đọt mọc bổ sung bên còn thiếu tán
💡 Mỗi lần chỉ nên điều chỉnh nhẹ – không nên cắt hàng loạt đọt non cùng lúc
Cách điều tiết phát đọt bằng dinh dưỡng
Khi muốn siết đọt (cho cây nghỉ):
- Giảm tưới nước
- Dừng amino và phân bón lá
- Có thể bón nhẹ kali + canxi để làm “cứng cây”
Khi muốn kích đọt (sau nghỉ):
- Tưới nhẹ humic + amino acid + rong biển
- Bón hữu cơ hoai hoặc NPK tan chậm nhẹ
- Phun thêm Bo để hỗ trợ bung đọt đồng loạt
Phòng bệnh cho đợt đọt mới
- Đọt mới rất dễ bị bọ trĩ, nấm thán thư, đốm lá
- Phun phòng sớm bằng:
- Vi sinh Bacillus + Chitosan
- Luân phiên thuốc nhẹ như Copper Hydroxide, Azoxystrobin nếu mưa kéo dài
⚠️ Không phun thuốc gốc đồng hoặc gốc lưu huỳnh đậm khi đọt còn mềm
📌 Quản lý đọt đúng cách = kiểm soát chiều cao – tán đẹp – cây sung mà không vống. Đây là cách “huấn luyện sức cây” trong giai đoạn phát triển mạnh.
5️⃣ Phòng sâu bệnh trong giai đoạn 1–3 năm tuổi
Cây sầu riêng trong giai đoạn kiến thiết cơ bản thường phát triển tán mạnh, ra đọt liên tục – điều này khiến cây trở thành “mồi ngon” cho các loại sâu bệnh hại, đặc biệt là nhóm gây hại đọt non, lá và rễ. Nếu không phòng từ sớm, cây sẽ rụng lá – đứng đọt – suy tán – giảm sức lâu dài.
Nhóm sâu hại cần lưu ý
Bọ trĩ (Thrips spp.)
- Tấn công vào đọt non – gây quăn lá, cháy mép, đọt đứng
- Phát triển mạnh vào mùa nắng – xen mưa
- Cần phun phòng định kỳ 10–15 ngày/lần bằng vi sinh hoặc thuốc nhẹ (Spinosad, Abamectin luân phiên)
Sâu ăn lá – sâu cuốn lá
- Gặm lá non – cuốn đọt → làm hư lá đợt mới
- Xuất hiện nhiều vào đợt mưa đầu mùa hoặc sau cơn mưa rào
- Có thể dùng thuốc sinh học hoặc vi sinh Bacillus thuringiensis (BT)
Nhóm bệnh hại phổ biến
Đốm lá – thán thư (Colletotrichum, Cercospora)
- Vết nâu loang – cháy mép lá – rụng sớm
- Xuất hiện khi ẩm độ cao, mưa kéo dài
- Phòng bằng:
- Vi sinh Bacillus subtilis
- Luân phiên Copper Hydroxide – Azoxystrobin – Mancozeb
Thối gốc – thối rễ (Phytophthora)
- Gốc mềm – lá rũ – cây chết rút dần
- Thường do đất ẩm lâu, mô trũng – tưới nhiều
- Phòng bằng Trichoderma + EM định kỳ
- Nếu có dấu hiệu: tưới Fosetyl-Al, Metalaxyl luân phiên nhẹ
Vi khuẩn gây thối nhũn, chảy dịch
- Xuất hiện sau vết thương – mưa kéo dài
- Gây thối thân, mùi hôi – rụng đọt
- Phòng bằng Chitosan + Copper – hạn chế tưới vào chiều tối
Nguyên tắc sử dụng thuốc – vi sinh
- Ưu tiên vi sinh và thuốc sinh học trong 2 năm đầu
- Chỉ dùng hóa học khi có dấu hiệu nặng, chọn thuốc nhẹ – ít gây sốc
- Không pha vi sinh với thuốc hóa học trong cùng bình
📌 Phòng bệnh sớm = giảm 80% rủi ro mất sức cho cây. Mỗi đợt đọt nên có kế hoạch phòng riêng, đừng để phát hiện mới xử lý
6️⃣ Lưu ý đặc biệt: Không để cây ra hoa – mang trái sớm
Một trong những sai lầm phổ biến ở giai đoạn 2–3 năm tuổi là để cây ra hoa sớm hoặc cố giữ trái đầu tiên, với hy vọng “thử giống” hoặc “thử sức cây”. Tuy nhiên, đây là hành động cực kỳ nguy hiểm đối với cây sầu riêng – có thể làm chậm phát triển, méo tán, hoặc mất luôn năng suất vụ sau.
Tại sao không nên để cây ra hoa – giữ trái sớm?
- Cây chưa có khung vững, tán còn yếu, rễ chưa đủ sức nuôi trái
- Ra hoa sớm → tán chậm phát → sau này lệch khung, khô cành, đậu trái không đều
- Mang trái khi chưa đủ tuổi → mất sức hoàn toàn, cây dễ còi cọc, khó phục hồi
- Cây có thể bị thối rễ – rụng trái – nứt thân sau đợt trái đầu nếu không đủ lực
Cách nhận biết và xử lý sớm mầm hoa
- Mầm hoa thường xuất hiện ở nách lá – vị trí giữa thân và cành
- Đặc điểm: không nhọn như mầm đọt, có đầu tù – mọc từng cụm
- Nếu thấy mầm hoa sớm:
- Bấm bỏ nhẹ bằng tay
- Không nên phun thuốc diệt hoa → dễ ảnh hưởng sinh lý cây
- Sau đó bổ sung phân hữu cơ – amino – phục hồi sức cây
Khi nào mới nên cho cây ra hoa?
- Từ năm thứ 4 trở đi – tùy giống và điều kiện chăm sóc
- Cây đạt tiêu chí:
- Tán rộng ≥ 2,5–3m
- Thân ≥ 5–6cm đường kính
- Có ít nhất 2 tầng cành cấp 1 – cấp 2 đều tán
📌 “Có cây chưa đủ lực mà đòi có trái, giống như bắt học sinh lớp 5 thi đại học vậy.”
Kết luận
Giai đoạn 1–3 năm tuổi là thời điểm vàng để xây dựng bộ khung vững chắc cho cây sầu riêng. Chăm đúng, cây sẽ tán đều, rễ khỏe, chống chịu tốt, sẵn sàng cho giai đoạn sinh sản. Chăm sai, cây sẽ lệch tán, yếu sức, ra hoa không đều hoặc “lớn không nổi”.
🎯 Nuôi cây trước – tính trái sau. Đầu tư đúng lúc – thu trái về lâu dài.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
