Trong các hệ thống canh tác hiện đại như nhà màng hoặc nhà lưới, tưới nhỏ giọt kết hợp bón phân qua nước (fertigation) là phương pháp phổ biến giúp tiết kiệm công, tăng hiệu quả sử dụng phân bón và kiểm soát chính xác quá trình cấp dinh dưỡng. Tuy nhiên, một yếu tố thường bị xem nhẹ nhưng lại có ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả hấp thu của cây – đó chính là pH của dung dịch tưới.
Không giống như tưới nước đơn thuần, nước có pha phân bón hòa tan sẽ có pH dao động rất lớn, tùy thuộc vào loại phân được sử dụng, chất lượng nguồn nước và phương pháp phối trộn. Nếu pH không nằm trong khoảng tối ưu, nhiều dưỡng chất sẽ bị kết tủa, khó hấp thu hoặc gây rối loạn chuyển hóa bên trong cây. Ví dụ, khi pH quá thấp, cây dễ bị thiếu Canxi, Magie, Sắt… dẫn đến lá non bị vàng, thân yếu, rễ chậm phát triển. Ngược lại, khi pH quá cao, cây hấp thu kém các vi lượng như Bo, Mangan, kìm hãm sự phân hóa mầm hoa hoặc gây dị dạng mô non.
Vì vậy, việc hiểu đúng và hiệu chỉnh pH một cách đơn giản – hiệu quả trong hệ thống tưới nhỏ giọt là kỹ thuật bắt buộc đối với bất kỳ mô hình trồng dưa lưới hiện đại nào. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn từng bước nắm vững cách kiểm tra và điều chỉnh pH sao cho cây phát triển cân đối, hạn chế rủi ro và nâng cao hiệu quả sử dụng phân bón trong từng giai đoạn sinh trưởng.
1️⃣ Tại sao cần kiểm soát pH trong hệ thống tưới?
Khi sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt kết hợp phân bón, pH của dung dịch tưới chính là yếu tố quyết định khả năng hòa tan và hấp thu các chất dinh dưỡng. Điều này đặc biệt đúng với các nguyên tố vi lượng như Sắt (Fe), Mangan (Mn), Kẽm (Zn), Bo (B)… vốn chỉ tồn tại trong dung dịch ở một khoảng pH rất hẹp. Nếu pH lệch khỏi vùng tối ưu, các chất này có thể bị kết tủa trong ống tưới, hoặc dù còn trong dung dịch cũng không được rễ hấp thu hiệu quả.
Khi pH quá thấp (dưới 5.5), cây dễ bị thiếu Canxi, Magie, Sắt – dẫn đến hiện tượng cháy lá non, rễ nhỏ, thân mềm.
Ngược lại, nếu pH quá cao (trên 6.5), các chất như Bo và Mangan hấp thu kém, cây chậm bung chồi, khó phân nhánh, dễ rối loạn sinh trưởng đỉnh.
Trong hệ thống nhỏ giọt, nơi phân bón được tưới đều đặn mỗi ngày, một sai lệch nhỏ về pH cũng có thể kéo dài nhiều ngày, âm thầm ảnh hưởng đến sinh lý cây mà không dễ phát hiện bằng mắt thường. Vì vậy, việc kiểm soát pH không chỉ là thao tác kỹ thuật mà còn là một công cụ phòng ngừa rủi ro về dinh dưỡng ngay từ gốc.
📌 Gợi ý đọc thêm: Tác động của pH đến hấp thu vi lượng và sức khỏe cây trồng
2️⃣ Ngưỡng pH lý tưởng cho cây dưa lưới
Không giống như một số cây trồng có khả năng thích nghi rộng, dưa lưới – đặc biệt trong mô hình nhà màng – có biên độ pH tối ưu khá hẹp. Điều này đòi hỏi sự kiểm soát chặt chẽ để tránh gây “hiệu ứng domino” lên chuỗi hấp thu dinh dưỡng.
- Khoảng pH tối ưu: từ 5.8 đến 6.2 – đây là vùng cây hấp thu tốt cả đa lượng (N, P, K) và vi lượng (Fe, Mn, Zn, B…).
- Khoảng pH chấp nhận được: từ 5.5 đến 6.5, nhưng ở hai biên dưới hoặc trên, hiệu quả hấp thu sẽ bắt đầu giảm dần.
- Dưới pH 5.5: dễ dẫn đến thiếu Canxi, Magie, Sắt; ảnh hưởng đến cấu trúc mô non, đặc biệt là lá mầm và rễ hút.
- Trên pH 6.5: gây kết tủa Fe, Zn, Mn trong dung dịch tưới; cây dễ biểu hiện vàng lá gân xanh hoặc thưa lá ở ngọn.
Việc giữ pH trong khoảng tối ưu sẽ giúp công thức phân bón phát huy hiệu quả tối đa, tránh lãng phí và giảm rủi ro tích lũy muối trong giá thể – vốn là nguyên nhân phổ biến gây thối rễ, nghẹt khí hoặc cây “đứng ngọn”.
3️⃣ Cách đo và theo dõi pH
Việc kiểm soát pH hiệu quả chỉ có thể thực hiện khi nhà vườn đo lường thường xuyên và chính xác. Trong hệ thống tưới nhỏ giọt, điều này đặc biệt quan trọng vì dung dịch phân thay đổi liên tục theo từng mẻ pha, từng khối nước.
Các bước theo dõi pH đơn giản và hiệu quả:
- Sử dụng bút đo pH điện tử, loại chuyên dụng cho nông nghiệp, có sai số thấp và thời gian phản hồi nhanh. Nên hiệu chuẩn định kỳ bằng dung dịch chuẩn (pH 4.0 – 7.0).
- Thời điểm đo lý tưởng:
- Một lần vào buổi sáng trước khi bắt đầu pha phân.
- Một lần sau khi tưới xong, lấy mẫu tại đầu vòi nhỏ giọt để kiểm tra giá trị thực tế cây đang nhận.
Lưu ý khi lấy mẫu:
- Không lấy nước ở đầu nguồn bể chứa (vì chưa hòa trộn đều).
- Tránh đo pH khi dung dịch còn sục khí mạnh hoặc vừa pha xong chưa ổn định.
Việc duy trì theo dõi đều đặn giúp nhà vườn phát hiện sớm sai lệch pH, từ đó điều chỉnh kịp thời trước khi gây ảnh hưởng lên sinh trưởng của cây.
4️⃣ Cách hạ pH khi dung dịch quá kiềm (pH > 6.5)
Trong nhiều trường hợp, nguồn nước đầu vào có độ kiềm cao hoặc công thức phân bón chứa nhiều canxi – kali dạng carbonate khiến pH dung dịch tưới vượt ngưỡng cho phép. Khi đó, cần tiến hành hạ pH chủ động để đưa dung dịch về vùng hấp thu tối ưu cho cây.
Một số cách hạ pH phổ biến và dễ áp dụng:
- Dùng acid phosphoric (H₃PO₄): Đây là lựa chọn phổ biến vì vừa giúp hạ pH nhanh, vừa bổ sung thêm Lân – đặc biệt phù hợp cho giai đoạn cây con hoặc ra rễ. Tuy nhiên, cần kiểm soát liều lượng chặt chẽ, không dùng vượt mức khuyến cáo của nhà sản xuất.
- Dùng acid nitric (HNO₃): Hiệu quả hạ pH nhanh, đồng thời cung cấp thêm đạm nitrat. Phù hợp cho giai đoạn cây đang phát triển sinh khối. Tuy nhiên, cần lưu ý về tính ăn mòn và độ an toàn khi thao tác.
- Dùng acid hữu cơ (acid citric hoặc acid humic): Là phương pháp an toàn hơn, ít ảnh hưởng đến hệ vi sinh vật vùng rễ. Dù tác dụng hạ pH chậm hơn, nhưng ổn định và thân thiện với giá thể – nhất là trong các mô hình sử dụng phân sinh học.
Lưu ý khi hạ pH:
- Pha từ từ – kiểm tra pH sau mỗi lần thêm acid để tránh giảm quá ngưỡng.
- Luôn khuấy đều hoặc tuần hoàn hệ thống ít nhất 10–15 phút trước khi đo lại.
- Ưu tiên các chất điều chỉnh chuyên dùng cho nông nghiệp, tránh sử dụng sản phẩm công nghiệp không kiểm soát được độ tinh khiết.
5️⃣ Cách nâng pH khi dung dịch quá chua (pH < 5.5)
Dù không phổ biến bằng tình trạng pH cao, nhưng việc pH quá thấp vẫn có thể xảy ra khi sử dụng các loại phân đạm chua (như amoni, urê), hoặc khi lạm dụng acid để điều chỉnh EC và pH mà không theo dõi sát sao. Môi trường dung dịch quá chua sẽ khiến rễ non bị tổn thương, ức chế hoạt động vi sinh vật có lợi và làm mất cân bằng dinh dưỡng trong cây.
Các cách nâng pH hiệu quả và an toàn:
- Sử dụng vôi dolomite hoặc canxi cacbonat dạng mịn: Pha với nước ở liều thấp, dùng để điều chỉnh nguồn nước tổng (không cho trực tiếp vào bể chứa phân). Biện pháp này vừa nâng pH, vừa bổ sung Canxi – Magie cho cây.
- Dùng dung dịch kiềm chuyên dụng (pH Up – KOH loãng): Có thể sử dụng các loại pH Up được sản xuất dành cho nông nghiệp, dễ pha, dễ kiểm soát nồng độ. Sau khi thêm, cần kiểm tra kỹ lại pH để tránh vượt quá ngưỡng.
- Xả hệ thống bằng nước sạch: Nếu dung dịch quá chua do tích tụ nhiều lần pha phân sai cách, nên tạm ngưng tưới phân 1–2 ngày, chỉ dùng nước sạch để làm “trung hòa lại” môi trường trong giá thể.
Lưu ý: Việc nâng pH nên thực hiện từ từ, chia nhỏ thành nhiều lần điều chỉnh thay vì tăng đột ngột. Đặc biệt trong nhà màng, nơi cây đang phát triển mạnh, bất kỳ biến động lớn nào về môi trường rễ đều có thể ảnh hưởng đến quá trình bung đọt, phân nhánh hoặc nuôi trái.
Tổng kết
Trong hệ thống tưới nhỏ giọt – nơi cây nhận dinh dưỡng hàng ngày thông qua dung dịch pha sẵn – pH không còn là một chỉ số phụ, mà là yếu tố cốt lõi quyết định hiệu quả hấp thu và sức khỏe lâu dài của cây trồng. Một dung dịch có đầy đủ dinh dưỡng nhưng pH sai lệch sẽ khiến cây không thể sử dụng được, dẫn đến hiện tượng vàng lá, thối rễ, thậm chí suy kiệt nếu không được phát hiện kịp thời.
Việc hiệu chỉnh pH không đòi hỏi thiết bị phức tạp hay thao tác khó khăn. Chỉ cần một bút đo pH điện tử và vài chất điều chỉnh chuyên dụng, nhà vườn hoàn toàn có thể chủ động kiểm soát môi trường dinh dưỡng cho cây một cách an toàn, chính xác và hiệu quả. Quan trọng hơn cả là theo dõi đều đặn – điều chỉnh từ từ – và hiểu đúng giới hạn hấp thu của cây trong từng giai đoạn.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
