Beauveria bassiana – Nấm ký sinh sinh học kiểm soát sâu hại an toàn và bền vững

Beauveria bassiana là một loài nấm ký sinh côn trùng (Entomopathogenic fungus) có khả năng tấn công hơn 200 loài sâu, rầy và bọ hại khác nhau.
Khi bào tử nấm tiếp xúc với cơ thể côn trùng, chúng nảy mầm, xuyên qua lớp vỏ kitin, phát triển bên trong và làm chết sâu hại sau 3–5 ngày.
Với tính chọn lọc cao, không gây độc cho người và thiên địch, Beauveria bassiana được xem là giải pháp sinh học hiệu quả và an toàn nhất trong phòng trừ sâu bệnh hiện nay.

1️⃣ Giới thiệu và đặc điểm sinh học

Tên khoa học: Beauveria bassiana (Bals.-Criv.) Vuill.

Nhóm: Nấm ký sinh côn trùng (Entomopathogenic fungus).

Phân loại: Lớp Deuteromycetes, họ Cordycipitaceae.

Đặc tính: Nấm dạng sợi, phát triển mạnh trong điều kiện ẩm (độ ẩm > 70%), nhiệt độ 25–30°C.

Dạng sử dụng: Bào tử nấm sống (spores) được nhân nuôi trên giá thể như gạo, bắp, bột đậu nành… sau đó sấy khô, đóng gói dạng bột, hạt hoặc dung dịch lỏng.

Đặc điểm nổi bật:

• Diệt sâu tự nhiên, chậm nhưng triệt để – sâu bị nhiễm nấm sẽ không ăn và lây bệnh cho quần thể.
• Không độc với người, gia súc, cá, ong và cây trồng.
• Phù hợp với canh tác hữu cơ, VietGAP và GlobalGAP.

💡 Khi sâu chết, cơ thể chúng chuyển sang màu trắng hoặc xám nhạt – dấu hiệu đặc trưng của nấm Beauveria phát triển.

2️⃣ Cơ chế tác động

Beauveria bassiana không cần côn trùng ăn phải mà xâm nhập trực tiếp qua lớp vỏ ngoài:

• Bào tử nấm bám lên cơ thể côn trùng, nảy mầm và tiết enzyme (protease, chitinase, lipase) để phá vỡ lớp kitin và biểu bì.
• Sợi nấm xuyên vào cơ thể, phát triển trong khoang máu (hemocoel), hút dinh dưỡng và phát tán độc tố (Beauvericin).
• Sâu hại ngừng ăn, tê liệt và chết sau 3–5 ngày tùy điều kiện môi trường.
• Nấm tiếp tục mọc ra ngoài cơ thể, phát tán bào tử mới, lây nhiễm sang sâu khác.

💡 Cơ chế “tự nhân lên trong tự nhiên” giúp Beauveria kiểm soát sâu hại bền vững, ít phải phun lại.

3️⃣ Phổ tác dụng – Các loài sâu hại bị tiêu diệt hiệu quả

Beauveria bassiana tác động trên nhiều nhóm sâu, rầy và bọ hại:

Sâu miệng nhai:

• Sâu xanh, sâu khoang (Spodoptera spp.), sâu tơ (Plutella xylostella) – trên rau màu.
• Sâu đục thân, sâu đục quả (Helicoverpa spp.) – trên cà chua, ớt, cây ăn trái.

Sâu chích hút:

• Rầy nâu, rầy lưng trắng (Nilaparvata lugens, Sogatella furcifera) – trên lúa.
• Bọ trĩ (Thrips spp.), bọ phấn (Bemisia tabaci) – trên dưa lưới, sầu riêng, hoa hồng.

Nhóm khác:

• Rệp sáp (Planococcus citri), bọ cánh cứng (Hypothenemus hampei), bọ xít muỗi, rầy chổng cánh – trên cây công nghiệp và cây ăn trái.

⚠️ Hiệu quả tối ưu khi phun phòng sớm hoặc khi mật độ sâu thấp, vì cần thời gian 3–5 ngày để nấm phát triển trong cơ thể côn trùng.

4️⃣ Cây trồng phù hợp

Beauveria bassiana được sử dụng rộng rãi trên nhiều loại cây trồng:

• Rau màu: cà chua, ớt, dưa leo, bắp, cải, hành.
• Cây ăn trái: sầu riêng, cam, xoài, chôm chôm, thanh long.
• Cây công nghiệp: cà phê, hồ tiêu, chè, bông vải, cao su.
• Lúa và cây lương thực: trừ rầy, sâu cuốn lá, sâu đục thân.
• Hoa kiểng: hoa hồng, cúc, lan.

💡 Phù hợp nhất trong môi trường ẩm, đặc biệt là nhà màng, nhà lưới hoặc vườn có tán che.

5️⃣ Thời điểm sử dụng hiệu quả nhất

• Phun định kỳ 7–10 ngày/lần khi thấy dấu hiệu sâu, rầy, bọ trĩ hoặc nhện non.
• Phun sớm vào sáng hoặc chiều mát, khi độ ẩm không khí cao (>70%).
• Sau mưa nhẹ hoặc tưới phun sương, giúp nấm bám và nảy mầm tốt hơn.
• Tránh phun lúc nắng gắt – bức xạ UV làm giảm sức sống bào tử nấm.

💡 Có thể phối hợp với dầu khoáng sinh học để tăng khả năng bám dính, nhưng không pha chung với thuốc trừ nấm hóa học.

6️⃣ Lưu ý khi sử dụng

• Không pha chung với thuốc trừ nấm, thuốc có tính kiềm hoặc đồng.
• Bảo quản nơi mát, khô, tránh ánh nắng trực tiếp, nhiệt độ dưới 30°C.
• Không phun khi mưa lớn hoặc gió mạnh – làm rửa trôi bào tử.

Sử dụng định kỳ nhiều lần, nấm sẽ lưu tồn tự nhiên trong môi trường, tạo hàng rào sinh học chống tái phát sâu.

⚠️ Hiệu quả phụ thuộc lớn vào độ ẩm và nhiệt độ môi trường – điều kiện lý tưởng: 25–30°C, RH > 70%.

7️⃣ Một số sản phẩm thương mại phổ biến tại Việt Nam

Beauveria bassiana 1.15WP – Biovip / AnBio – dạng bột thấm nước, chuyên trị sâu khoang, rệp sáp, bọ trĩ.

• Biovaria 5WP – Green Field (Ấn Độ) – hiệu quả cao trên sâu tơ, sâu xanh.
• Nấm trắng Beauveria 10⁸ CFU/g – nội địa – dùng phổ biến trong nhà màng.
• Anis Beauveria 5WP – Việt Nam – diệt sâu hại rau màu, cây ăn trái.
• Bio Beauver – dạng lỏng – dễ pha, dùng được trong hệ thống tưới nhỏ giọt.

📌 Dạng phổ biến: WP (bột thấm nước), SC (huyền phù), hoặc dạng lỏng (sinh khối tươi).

8️⃣ Gợi ý luân phiên và phối hợp trong IPM

Để tối ưu hiệu quả sinh học và hạn chế kháng thuốc:

• Luân phiên với: Metarhizium anisopliae, Bacillus thuringiensis (Bt), Abamectin, Spinosad.
• Phối hợp với: chiết xuất Neem (Azadirachtin), dầu khoáng, amino acid.
• Tránh phối hợp với: thuốc trừ nấm hóa học (Copper, Mancozeb, Propineb).

💡 Trong chương trình IPM, Beauveria bassiana thường được dùng đầu vụ hoặc giữa vụ, giúp xây dựng quần thể nấm tự nhiên trong vườn và giảm áp lực sâu hại lâu dài.

✅ Kết luận

Beauveria bassiana là nấm ký sinh sinh học mạnh mẽ, có khả năng xâm nhập và tiêu diệt sâu hại một cách tự nhiên, giúp giảm lượng thuốc hóa học, bảo vệ thiên địch và môi trường.
Với hiệu quả bền vững, chi phí thấp và độ an toàn cao, đây là giải pháp nông nghiệp sinh học hàng đầu cho canh tác hữu cơ, VietGAP và IPM hiện đại.