Bacillus thuringiensis (Bt) – Thuốc trừ sâu sinh học an toàn, hiệu quả

Bacillus thuringiensis (Bt)
27
Th3

Bacillus thuringiensis (Bt) là một loại vi khuẩn đất có khả năng sản sinh ra các protein tinh thể gây độc đặc hiệu cho sâu hại thuộc bộ cánh vảy (Lepidoptera). Với khả năng tiêu diệt sâu non thông qua cơ chế sinh học tự nhiên và an toàn tuyệt đối với con người, Bt là biện pháp phòng trừ sâu sinh học hàng đầu, được chấp thuận sử dụng rộng rãi trong nông nghiệp hữu cơ và các hệ thống sản xuất nông sản sạch như VietGAP, GlobalG.A.P.

1️⃣ Giới thiệu hoạt chất và nhóm sinh học

Bacillus thuringiensis là một loại vi khuẩn Gram dương, có khả năng tạo bào tử và sản sinh tinh thể protein độc (Cry protein) trong quá trình phát triển.

  • Nhóm hoạt chất: Sinh học – vi khuẩn sống hoặc bào tử
  • Tác động đặc hiệu: Sâu thuộc bộ Lepidoptera (sâu tơ, sâu xanh, sâu khoang…)
  • Cơ chế tác động: Vị độc – sâu ăn vào mới có hiệu lực
  • Tính an toàn: Không gây hại cho người, vật nuôi, côn trùng có ích và môi trường

📌 Có nhiều chủng Bt khác nhau – phổ biến nhất là Bt var. kurstaki (Btk) dùng trong nông nghiệp.

2️⃣ Cơ chế tác động

Bt không tác động ngay mà gây chết sâu thông qua chuỗi phản ứng sinh học:

  • Khi sâu ăn phải lá có Bt, protein Cry sẽ gắn vào thụ thể đặc hiệu trong ruột giữa, làm thủng màng ruột.
  • Vi khuẩn Bt xâm nhập vào huyết dịch qua vết thủng, khiến sâu bị nhiễm trùng, ngừng ăn, suy kiệt và chết sau 1–2 ngày.
  • Cơ chế rất đặc hiệu, không gây hại đến sinh vật khác ngoài mục tiêu.

💡 Do không có tác động tiếp xúc, Bt phải được sâu ăn vào mới có hiệu lực. Hiệu quả cao nhất khi dùng cho sâu non giai đoạn sớm.



3️⃣ Phổ tác dụng – Các loài sâu hại bị tiêu diệt hiệu quả

Bt có phổ tác dụng tương đối hẹp nhưng rất hiệu quả trên các đối tượng mục tiêu:

  • Sâu tơ (Plutella xylostella) – trên cải, bắp cải, súp lơ
  • Sâu xanh, sâu khoang, sâu ăn tạp – trên cà chua, ớt, đậu, dưa
  • Sâu đục quả, sâu đục thân non – hiệu quả ở giai đoạn sâu mới nở
  • Sâu cuốn lá – trên lúa, chè (hiệu lực thấp hơn thuốc hóa học nhưng an toàn hơn)

⚠️ Không hiệu quả với sâu trưởng thành hoặc các loài sâu đã kháng Bt (nếu sử dụng lâu dài không luân phiên).

4️⃣ Cây trồng phù hợp

Bt được khuyến cáo sử dụng rộng rãi trên nhiều loại cây trồng:

  • Rau màu: cải xanh, cải ngọt, cải bẹ, súp lơ, cà chua, dưa leo, đậu, bầu bí
  • Cây ăn trái: xoài, sầu riêng, ổi, nhãn, cam (chủ yếu khi sâu mới nở)
  • Cây công nghiệp: chè, bông vải
  • Hoa kiểng: hoa cúc, dạ yến thảo, đồng tiền
  • Lúa: hỗ trợ kiểm soát sâu cuốn lá nhỏ trong IPM

📌 Đặc biệt phù hợp với nông nghiệp hữu cơ và nhà vườn trồng rau sạch.

5️⃣ Thời điểm sử dụng hiệu quả nhất

Bt chỉ phát huy tác dụng khi sâu ăn phải – do đó, để đạt hiệu quả tối ưu:

  • Phun sớm khi sâu còn nhỏ (tuổi 1–2) – giai đoạn sâu ăn mạnh, dễ nhiễm Bt.
  • Duy trì phun định kỳ 5–7 ngày/lần trong mùa cao điểm sâu hại, đặc biệt trên rau màu và cải bắp.
  • Phun ngay sau khi phát hiện ổ trứng hoặc sâu non mới nở trên mặt lá.

💡 Do thuốc ít tồn lưu, nên hiệu lực kéo dài ngắn – cần phun lặp lại để duy trì mật độ Bt trên lá.



6️⃣ Lưu ý khi sử dụng

  • Không trộn Bt với thuốc trừ nấm, kháng sinh hoặc thuốc có pH quá cao, vì có thể tiêu diệt vi khuẩn sống hoặc phá vỡ cấu trúc protein Cry.
  • Không sử dụng Bt trong điều kiện mưa kéo dài – nước mưa sẽ rửa trôi vi khuẩn.
  • Sử dụng Bt đơn độc trong thời gian dài dễ dẫn đến kháng Bt, đặc biệt trên sâu tơ – cần luân phiên hợp lý.
  • Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát, tránh ánh nắng gay gắt làm giảm hiệu lực.

7️⃣ Một số sản phẩm thương mại phổ biến tại Việt Nam

Bt là hoạt chất sinh học được nhiều công ty sản xuất dưới dạng vi khuẩn sống hoặc protein đông khô:

  • Dipel 6.4 DF – Valent BioSciences (Bt kurstaki)
  • Xentari WG – Valent (Bt aizawai – mạnh hơn trên sâu tơ)
  • Biobit HP – BioPro
  • Bt-Delta, Bt-Agri – Các dòng nội địa chất lượng ổn

📌 Dạng phổ biến: WG, DF, WP – hòa tan tốt, phun được bằng bình thường hoặc drone.

8️⃣ Gợi ý luân phiên để tránh kháng thuốc

Để duy trì hiệu lực và giảm nguy cơ kháng Bt, nênlLuân phiên Bt với các nhóm sinh học khác hoặc thuốc hóa học nhẹ, ví dụ:

  • Spinosad – vị độc + tiếp xúc, tác động khác
  • Indoxacarb – làm sâu ngừng ăn nhanh
  • Neem oil / Azadirachtin – ức chế sinh trưởng sâu non
  • Emamectin benzoate – xuyên mô mạnh, khác nhóm
  • Chlorantraniliprole – thuốc trừ sâu thế hệ mới, chọn lọc

⚠️ Không nên luân phiên giữa các chủng Bt quá giống nhau (Bt kurstaki ↔ Bt aizawai) nếu sâu đã có dấu hiệu kháng.

 

 

⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:

Đức Nghĩa