Giai đoạn trái non là bước chuyển quan trọng vì nó quyết định trực tiếp số lượng trái còn lại đến cuối vụ và gián tiếp quyết định chất lượng trái khi thu hoạch. Sau khi đậu trái, cây không còn chỉ tập trung vào sinh trưởng thân lá như trước, mà bắt đầu bước vào một trạng thái “gánh tải” mới. Lúc này, cây vừa phải duy trì bộ lá đủ khỏe để quang hợp, vừa phải nuôi dưỡng trái mới hình thành, vừa phải thích nghi với biến động thời tiết vốn rất dễ làm rối nhịp sinh lý. Đây cũng là lý do rụng trái sinh lý thường xảy ra mạnh nhất ở giai đoạn này, đặc biệt trong những đợt mưa kéo dài, nắng gắt đột ngột hoặc khi cây bung đọt không kiểm soát.
Trong bối cảnh đó, nhiều nhà vườn lựa chọn phun phân bón lá với mục tiêu giữ trái. Họ kỳ vọng rằng phun thêm canxi, bo, vi lượng hoặc dưỡng trái sẽ giúp cuống chắc hơn, trái bền hơn và giảm rụng. Tuy nhiên, không ít trường hợp trái lại rụng nhiều hơn sau khi phun. Khi thấy trái rụng ngay sau một lần can thiệp, tâm lý hoang mang thường xuất hiện, vì rất khó xác định nguyên nhân. Có phải do sản phẩm, do thời điểm phun, do thời tiết, hay do cây vốn đã mất cân bằng từ trước.
Vì vậy, thay vì trả lời theo kiểu có hay không, bài viết này sẽ phân tích vấn đề dựa trên cơ chế sinh lý nuôi trái non và nguyên tắc sử dụng phân bón lá an toàn. Khi hiểu đúng, bạn sẽ biết lúc nào phun là một can thiệp hợp lý để hỗ trợ cây giữ trái, và lúc nào phun lại làm cây sốc, bung đọt hoặc kích rụng trái mạnh hơn.
📌 Gợi ý đọc thêm: Cơ chế rụng trái sinh lý ở cây ăn trái
Đặc điểm sinh lý của cây trồng trong giai đoạn trái non
Trái non là điểm tiêu thụ dinh dưỡng ưu tiên
Ngay sau khi đậu, trái non trở thành một điểm tiêu thụ dinh dưỡng rất mạnh. Trái non cần đường để phát triển tế bào, cần khoáng để hình thành cấu trúc mô, và cần tín hiệu hormone để duy trì trạng thái bám trái. Vì vậy, trái non liên tục hút tài nguyên từ cây mẹ để duy trì phát triển. Đây là lý do bạn thường thấy cây bước vào giai đoạn nuôi trái non thì “mất sức” nhanh hơn, nhất là với cây mang tải lớn hoặc gặp thời tiết bất lợi.
Tuy nhiên, nguồn cung dinh dưỡng của cây không phải lúc nào cũng ổn định. Khi quang hợp giảm do thiếu nắng, khi rễ hút kém do úng hoặc pH lệch, hoặc khi cây đang đồng thời phải nuôi đọt, nuôi lá, nuôi trái, cây sẽ rơi vào trạng thái thiếu hụt tương đối. Lúc này, cơ chế tự nhiên của cây là loại bỏ một phần trái để cân bằng tải. Đây là rụng trái sinh lý. Nói cách khác, cây rụng trái không phải vì nó “yếu” theo nghĩa đơn giản, mà vì nó đang tự điều chỉnh để sống và để nuôi phần trái còn lại.
Cạnh tranh dinh dưỡng giữa trái non, lá và đọt
Song song với việc trái non hút mạnh, cây vẫn phải duy trì bộ lá để quang hợp và thường vẫn có xu hướng bung đọt nếu điều kiện thuận lợi. Đọt non là một đối thủ cạnh tranh rất mạnh của trái non vì đọt hút dinh dưỡng nhanh, ưu tiên đạm và năng lượng để kéo dài tế bào và phát triển lá mới. Khi đọt bung mạnh trong giai đoạn trái non, lượng đường và khoáng mà trái cần sẽ bị chia sẻ, làm trái dễ rơi vào trạng thái thiếu hụt và tăng nguy cơ rụng sinh lý.
Điểm quan trọng là nhiều nhà vườn vô tình kích đọt trong giai đoạn này mà không nhận ra. Chỉ cần một can thiệp làm cây nghiêng về sinh trưởng sinh dưỡng, ví dụ phun một công thức đạm cao hoặc sản phẩm có tính kích mạnh, cây có thể bung đọt lại. Khi đó, trái non bị cạnh tranh và rụng tăng. Vì vậy, muốn giữ trái non, nguyên tắc nền là ổn định sinh lý và hạn chế kích đọt không cần thiết.
📌 Gợi ý đọc thêm: Vai trò của chu kỳ rễ và đọt trong hiện tượng rụng trái non
Phân bón lá tác động đến trái non như thế nào?
Tác động nhanh và trực tiếp đến cân bằng sinh lý
Phân bón lá có điểm mạnh là hấp thu nhanh qua lá, từ đó làm thay đổi tương đối nhanh cân bằng dinh dưỡng trong cây. Ở giai đoạn trái non, đây vừa là lợi thế vừa là rủi ro. Nếu cây đang thiếu một yếu tố quan trọng liên quan đến độ bền cuống hoặc vận chuyển đường, phun đúng nhóm có thể giúp cải thiện tình trạng nhanh hơn so với bón gốc vì bón gốc cần thời gian rễ hút và thời gian vận chuyển lên tán.
Nhưng vì tác động nhanh, nếu phun sai nhóm hoặc phun quá nặng, cây dễ bị sốc sinh lý. Sốc ở đây không nhất thiết là cháy lá. Sốc có thể là sự thay đổi đột ngột trong cân bằng hormone và phân bổ dinh dưỡng, khiến cây kích hoạt cơ chế tự rụng để giảm tải. Đây là lý do có những trường hợp trái rụng nhiều hơn sau khi phun, dù sản phẩm được quảng bá là giữ trái.
Mối liên hệ giữa hormone và hiện tượng rụng trái
Giữ trái non không chỉ là chuyện đủ dinh dưỡng, mà còn là chuyện hormone. Trái non bám được hay không phụ thuộc vào tín hiệu nội sinh giúp cuống duy trì trạng thái liên kết. Khi cây rơi vào stress, hormone stress tăng lên và cơ chế rụng được kích hoạt để giảm tải. Đồng thời, nếu tín hiệu sinh trưởng bị kích sai hướng, cây có thể ưu tiên đọt, làm trái non mất lợi thế.
Một số loại phân bón lá hoặc chất kích thích có thể gián tiếp làm mất cân bằng hormone, nhất là khi công thức thiên về kích sinh trưởng mạnh. Khi cân bằng hormone lệch, cây dễ bung đọt hoặc rơi vào trạng thái stress do mất ổn định nội tại. Kết quả cuối cùng vẫn là rụng trái. Vì vậy, nói đến phun lá giữ trái non, bạn phải nhìn nó như một can thiệp sinh lý, không phải chỉ là bổ sung dinh dưỡng đơn thuần.
📌 Gợi ý đọc thêm: Hormone ABA và vai trò trong rụng trái sinh lý
Khi nào nên phun phân bón lá khi cây đang mang trái non?
Bổ sung trung vi lượng cần thiết cho nuôi trái sớm
Có những tình huống phun phân bón lá trong giai đoạn trái non là hợp lý, nhất là khi mục tiêu là bổ sung trung vi lượng liên quan trực tiếp đến độ bền mô và vận chuyển dinh dưỡng. Canxi đóng vai trò quan trọng trong độ bền thành tế bào và cấu trúc mô, từ đó giúp cuống và mô trái ổn định hơn. Bo liên quan đến quá trình vận chuyển đường và hoạt động ở mô non, nên thường được nhắc đến trong giai đoạn nuôi trái sớm. Kẽm tham gia vào hệ enzyme, gián tiếp hỗ trợ quá trình chuyển hóa.
Nếu cây có dấu hiệu thiếu hụt hoặc điều kiện đất làm hấp thu qua rễ kém, phun trung vi lượng với nồng độ thấp, đúng thời điểm có thể giúp cải thiện tình trạng. Điều quan trọng là mục tiêu phải rõ. Bạn phun để bổ sung một nhóm yếu tố cụ thể, không phải phun để kích mạnh sinh trưởng. Cũng cần hiểu rằng vi lượng cần ít, nên phun đúng liều mới an toàn. Phun quá nặng không làm tốt hơn mà làm tăng rủi ro sốc.
Hỗ trợ cây vượt qua stress nhẹ
Trong thực tế, trái non rụng mạnh nhất khi cây bị stress. Stress có thể đến từ mưa kéo dài làm giảm quang hợp và làm rễ thiếu oxy, từ nắng nóng đột ngột làm cây mất nước, hoặc từ việc phun thuốc bảo vệ thực vật khiến cây bị sốc nhẹ. Lúc này, một số chế phẩm sinh học và amino acid nhẹ có thể giúp cây ổn định lại chuyển hóa, giảm stress và giữ nhịp sinh lý.
Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng đây là hỗ trợ stress nhẹ. Nếu cây đang stress nặng, rễ thối, mất cân bằng nghiêm trọng, thì phun lá chỉ là giải pháp tạm thời. Khi nền rễ không ổn, mọi can thiệp trên tán chỉ giúp cầm cự chứ không giải quyết được nguyên nhân gốc.
📌 Gợi ý đọc thêm: Vai trò của Canxi và Bo trong giai đoạn trái non
Khi nào không nên phun phân bón lá trong giai đoạn trái non?
Tránh phun phân bón lá chứa đạm cao
Trong giai đoạn trái non, điều cần nhất là ổn định và ưu tiên nuôi trái. Đạm cao thường kéo sinh trưởng sinh dưỡng, kích đọt non, làm tăng cạnh tranh với trái. Vì vậy, phun các công thức đạm cao trong giai đoạn này là một rủi ro lớn. Bạn có thể thấy tán xanh nhanh và đọt đi mạnh, nhưng đó lại là tín hiệu xấu đối với giữ trái, vì trái non sẽ bị chia sẻ nguồn lực và dễ rụng.
Tránh phun các sản phẩm kích thích mạnh
Một số sản phẩm có tính kích mạnh hoặc được pha trộn với nhiều nhóm khác nhau có thể gây sốc sinh lý. Đặc biệt, khi trái non đang nhạy, chỉ cần thay đổi đột ngột về cân bằng dinh dưỡng hormone là cây có thể phản ứng bằng cách rụng trái để giảm tải. Ngoài ra, việc pha trộn nhiều loại theo kiểu “cho đủ bộ” cũng làm tăng nguy cơ không tương thích, dung dịch quá mạnh, hoặc làm cây bị kích sai hướng.
Tránh phun khi trái còn rất nhỏ và cây đang mất cân bằng
Ở giai đoạn trái vừa đậu, trái còn rất nhỏ như que diêm hoặc vừa mới hình thành, cây cần ổn định hơn là kích thích. Đây là giai đoạn chỉ cần một cú sốc nhẹ cũng có thể làm rụng hàng loạt. Nếu trong thời điểm này cây lại đang mất cân bằng như bung đọt mạnh, rễ yếu sau mưa, hoặc thời tiết biến động, thì việc phun thêm một công thức không thật sự cần thiết rất dễ trở thành giọt nước làm cây rụng mạnh hơn.
Trong trường hợp này, ưu tiên thường là ổn định nước tưới, giảm stress, kiểm soát đọt và phục hồi rễ trước. Khi cây đã ổn, những can thiệp bằng phân bón lá mới có ý nghĩa và ít rủi ro hơn.
📌 Gợi ý đọc thêm: Những sai lầm phổ biến khiến trái non rụng hàng loạt
Nguyên tắc phun phân bón lá an toàn khi cây mang trái non
Chọn đúng nhóm phân bón lá
Trong giai đoạn trái non, nhóm phù hợp thường là canxi, bo, vi lượng chelate và amino acid nhẹ. Đây là các nhóm có tính hỗ trợ ổn định mô và giảm stress, ít có xu hướng kích đọt nếu dùng đúng. Ngược lại, những nhóm dễ kéo sinh trưởng mạnh nên hạn chế hoặc tránh, đặc biệt khi cây đã có dấu hiệu bung đọt.
Giảm liều so với giai đoạn sinh trưởng
Trái non nhạy, nên liều phun thường cần giảm so với giai đoạn nuôi thân lá. Nguyên tắc là tạo hiệu ứng hỗ trợ nhẹ và đều, thay vì tạo cú kích mạnh. Nhiều trường hợp rụng trái sau phun không phải do sản phẩm sai, mà do liều quá nặng trong một giai đoạn mà cây không chịu được thay đổi lớn.
Thời điểm phun hợp lý
Nên phun vào sáng sớm hoặc chiều mát để giảm nguy cơ sốc nhiệt và giúp dung dịch có thời gian hấp thu tốt hơn. Tránh phun lúc nắng gắt vì dễ làm mô non mất nước, tăng nguy cơ cháy và gây stress. Tránh phun trước mưa vì rửa trôi làm giảm hiệu quả, đồng thời làm bạn khó đánh giá phản ứng thật của cây.
Theo dõi phản ứng cây sau phun
Sau khi phun, cần theo dõi phản ứng của cây trong vài ngày. Nếu thấy bung đọt mạnh bất thường, hoặc rụng trái tăng nhanh, cần dừng và điều chỉnh ngay. Điều chỉnh ở đây không chỉ là đổi sản phẩm, mà còn có thể là xem lại mục tiêu phun, liều lượng, thời điểm và trạng thái cây trước khi phun. Khi cây mang trái non, bạn không thể phun theo thói quen. Bạn phải phun theo tín hiệu sinh lý của cây.
📌 Gợi ý đọc thêm: Chiến lược phun phân bón lá để giữ trái non an toàn
Kết luận
Phun phân bón lá khi cây đang mang trái non không phải là giải pháp giữ trái tuyệt đối, mà là một biện pháp hỗ trợ cần được sử dụng đúng thời điểm và đúng mục tiêu sinh lý. Nếu phun đúng nhóm như canxi, bo, vi lượng và chế phẩm sinh học nhẹ, đúng liều và đúng lúc, bạn có thể giúp cây ổn định mô trái, giảm stress và cải thiện tỷ lệ giữ trái.
Ngược lại, nếu phun sai hướng, đặc biệt là kích đạm cao, kích mạnh hoặc phun khi cây đang mất cân bằng, bạn có thể vô tình làm cây bung đọt, sốc sinh lý và rụng trái hàng loạt. Vì vậy, muốn giữ trái non bền, trọng tâm vẫn là hiểu cơ chế nuôi trái, hạn chế kích sinh trưởng không cần thiết, ổn định nước và rễ, rồi mới dùng phân bón lá như một công cụ hỗ trợ đúng lúc.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
