Paecilomyces fumosoroseus (đồng danh: Isaria fumosorosea) là nấm ký sinh côn trùng có khả năng tấn công nhiều loài gây hại chích hút như bọ trĩ, bọ phấn, rệp sáp và nhện đỏ.
Khi bào tử nấm tiếp xúc với cơ thể sâu hại, chúng xâm nhập, phát triển trong cơ thể và tiêu diệt côn trùng một cách tự nhiên.
Nhờ hiệu quả ổn định, an toàn cho người và môi trường, Paecilomyces fumosoroseus là tác nhân sinh học được khuyến khích sử dụng rộng rãi trong IPM và canh tác hữu cơ.
1️⃣ Giới thiệu và đặc điểm sinh học
- Tên khoa học: Paecilomyces fumosoroseus (Wize) Brown & Smith
- Đồng danh: Isaria fumosorosea
- Nhóm: Nấm ký sinh côn trùng (Entomopathogenic fungus).
- Phân loại: Họ Cordycipitaceae, lớp Sordariomycetes.
- Điều kiện phát triển: 25–30°C, độ ẩm không khí > 70%.
- Dạng sử dụng: Bào tử nấm sống (spores) dạng bột hoặc dịch huyền phù (SC, WP).
Đặc điểm nổi bật:
- Phát triển tốt trong môi trường ẩm, có ánh sáng khuếch tán.
- Thích nghi tốt hơn Beauveria trong điều kiện nhiệt độ cao.
- Bào tử màu hồng nhạt đặc trưng, mọc thành lớp phủ trên xác sâu sau khi chết.
💡 Paecilomyces fumosoroseus có khả năng phát triển trên nhiều ký chủ khác nhau, nhưng ưu thế vượt trội trên nhóm côn trùng chích hút – đặc biệt là bọ phấn (whitefly) và bọ trĩ (thrips).
2️⃣ Cơ chế tác động
Giống như các nấm ký sinh khác, Paecilomyces fumosoroseus không cần sâu ăn phải mà xâm nhập trực tiếp từ bên ngoài:
- Bào tử nấm bám lên bề mặt cơ thể côn trùng.
- Tiết ra enzyme (chitinase, protease, lipase) để phá vỡ lớp kitin và biểu bì bảo vệ.
- Sợi nấm xuyên vào khoang máu, hấp thu dinh dưỡng và tiết độc tố (Isarolide) gây mất nước, tê liệt và chết sau 3–5 ngày.
- Sau khi sâu chết, nấm mọc ra ngoài và phát tán bào tử mới, tiếp tục lây lan trong quần thể.
💡 Nhờ cơ chế “nhiễm – lan – tái nhiễm”, Paecilomyces fumosoroseus có thể kiểm soát quần thể bọ trĩ, bọ phấn, rệp sáp dài hạn mà không cần phun dày.
3️⃣ Phổ tác dụng – Các loài sâu hại bị tiêu diệt hiệu quả
Paecilomyces fumosoroseus có phổ diệt rộng, mạnh nhất trên nhóm chích hút:
- Bọ trĩ (Thrips spp.)
- Trên sầu riêng, dưa lưới, ớt, hành lá, hoa cúc.
- Hiệu quả ở giai đoạn bọ trĩ non – ấu trùng.
- Bọ phấn trắng (Bemisia tabaci, Trialeurodes vaporariorum)
- Trên cà chua, dưa leo, dưa lưới, hoa kiểng.
- Giảm mật độ bọ trưởng thành và trứng nhờ hiệu ứng lây lan bào tử.
- Rệp sáp (Planococcus citri, Ferrisia virgata)
- Trên hồ tiêu, cam, xoài, chôm chôm.
- Nấm phát triển trực tiếp trên rệp, bao phủ và làm khô xác.
- Nhện đỏ (Tetranychus spp.)
- Trên dưa leo, ớt, sầu riêng, cam quýt.
⚠️ Hiệu quả tốt nhất đạt được sau 3–5 ngày phun, tùy điều kiện ẩm độ và mật độ sâu hại.
4️⃣ Cây trồng phù hợp
Paecilomyces fumosoroseus phù hợp với hầu hết cây trồng bị hại bởi côn trùng chích hút:
- Rau màu: cà chua, dưa leo, ớt, hành, bắp.
- Cây ăn trái: sầu riêng, cam, xoài, chôm chôm, thanh long.
- Cây công nghiệp: cà phê, hồ tiêu, chè, cao su.
- Hoa kiểng: hoa hồng, cúc, lan, đồng tiền.
💡 Đặc biệt thích hợp cho nhà màng, nhà lưới, nơi độ ẩm cao, nhiệt độ ổn định – điều kiện lý tưởng cho nấm phát triển.
5️⃣ Thời điểm sử dụng hiệu quả nhất
- Khi bọ trĩ, bọ phấn, rệp hoặc nhện đỏ mới xuất hiện.
- Sau mưa nhẹ hoặc tưới phun sương, khi độ ẩm > 70%.
- Phun định kỳ 7–10 ngày/lần trong suốt mùa phát sinh dịch hại.
- Phun sáng sớm hoặc chiều mát để tránh ánh nắng gắt làm giảm sức sống bào tử.
💡 Có thể dùng phòng ngừa định kỳ trong mô hình IPM hoặc sau phun thuốc hóa học 3–5 ngày để tái lập hệ sinh vật có lợi.
6️⃣ Lưu ý khi sử dụng
- Không pha chung với thuốc trừ nấm, thuốc gốc đồng hoặc thuốc có tính kiềm.
- Bảo quản nơi mát, khô, tránh ánh sáng trực tiếp (nhiệt độ < 30°C).
- Không phun khi trời sắp mưa lớn hoặc nắng gắt.
- Có thể phối hợp với dầu khoáng sinh học hoặc Amino acid để tăng khả năng bám dính.
⚠️ Hiệu quả của nấm phụ thuộc vào độ ẩm và mật độ sâu ban đầu – nên phun sớm khi sâu mới xuất hiện để đạt hiệu quả cao nhất.
7️⃣ Một số sản phẩm thương mại phổ biến tại Việt Nam
- Paecilomyces fumosoroseus 10⁸ CFU/g – Biovip – chuyên trị bọ trĩ và bọ phấn nhà màng.
- Paecilo 5WP – Việt Nam – dạng bột thấm nước, hiệu quả cao cho rau màu.
- Isaria 5SC – Green Field (Ấn Độ) – dạng huyền phù, dễ pha, dùng trong tưới nhỏ giọt.
- BioPaecilo – nội địa – kết hợp Paecilomyces + Beauveria, mở rộng phổ diệt sâu.
📌 Dạng phổ biến: WP (bột thấm nước), SC (huyền phù), OD (nhũ dầu sinh học).
8️⃣ Gợi ý luân phiên và phối hợp trong IPM
Để tối ưu hiệu quả sinh học và ngăn kháng thuốc:
- Luân phiên với: Beauveria bassiana, Metarhizium anisopliae, Bacillus thuringiensis (Bt).
- Phối hợp với: chiết xuất Neem (Azadirachtin), dầu khoáng sinh học.
- Tránh phối hợp với: thuốc hóa học diệt nấm và các chất oxy hóa mạnh.
💡 Trong hệ thống IPM, Paecilomyces fumosoroseus thường được sử dụng đầu vụ và giữa vụ, tạo “màn sinh học tự nhiên” giúp giảm mật độ bọ trĩ và bọ phấn trong suốt vụ mùa.
✅ Kết luận
Paecilomyces fumosoroseus là nấm ký sinh côn trùng có phổ tác dụng rộng và an toàn, đặc biệt hiệu quả trong kiểm soát bọ trĩ, bọ phấn và rệp sáp – những đối tượng thường kháng thuốc hóa học.
Với hiệu quả ổn định, cơ chế lây lan tự nhiên và độ an toàn cao, đây là tác nhân sinh học lý tưởng cho mô hình IPM, nhà màng và canh tác hữu cơ bền vững.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
