Trong quá trình canh tác cà chua, nhóm bệnh thán thư, đốm lá và cháy lá luôn là mối đe dọa thường trực, đặc biệt từ giai đoạn giữa vụ trở đi. Những bệnh này chủ yếu tấn công lá, làm xuất hiện các vết đốm tròn, cháy loang hoặc tổn thương lõm, khiến lá rụng hàng loạt nếu không được kiểm soát kịp thời. Khi cây mất nhiều lá, khả năng quang hợp suy giảm nghiêm trọng, kéo theo sự sụt giảm năng suất và chất lượng trái.
Điểm đáng chú ý là nhóm bệnh này có tốc độ lây lan nhanh, đặc biệt trong điều kiện thời tiết mưa nhiều, ẩm độ cao hoặc khi canh tác mật độ dày. Nấm và vi khuẩn gây bệnh có thể phát tán qua nước tưới, gió, côn trùng cũng như tàn dư cây bệnh còn sót lại trên đồng ruộng, khiến việc phòng trị trở nên phức tạp hơn.
Chính vì vậy, để quản lý hiệu quả, nông dân cần kết hợp đồng bộ các biện pháp phòng ngừa và phòng trị. Từ việc chọn giống kháng, cải thiện điều kiện canh tác cho đến sử dụng chế phẩm sinh học, khoáng chất và thuốc hóa học hợp lý, tất cả đều góp phần kiểm soát tốt bệnh thán thư, đốm lá, cháy lá, bảo vệ vườn cà chua phát triển ổn định.
Tác nhân và điều kiện gây bệnh
Bệnh thán thư, đốm lá và cháy lá trên cà chua đều có nguyên nhân chủ yếu từ các loài nấm và vi khuẩn tồn tại trong đất, tàn dư cây trồng hoặc phát tán qua môi trường.
Bệnh thán thư thường do nấm Colletotrichum spp. gây ra. Chúng tấn công chủ yếu ở lá, thân và quả, tạo ra các vết bệnh lõm tròn, sau lan rộng thành mảng. Nấm có thể tồn tại lâu dài trong tàn dư cây bệnh và lây lan nhanh nhờ gió hoặc nước mưa.
Bệnh đốm lá thường bắt nguồn từ nấm Alternaria solani hoặc Cercospora spp.. Đây là nhóm nấm gây bệnh phổ biến trong điều kiện nhiệt độ ấm và ẩm, làm lá xuất hiện nhiều đốm tròn nâu đen, có quầng vàng bao quanh. Khi mật số cao, lá nhanh chóng khô và rụng hàng loạt.
Bệnh cháy lá có thể xuất hiện do nhiều loài nấm và vi khuẩn khác nhau, trong đó Alternaria spp. cũng là tác nhân quan trọng. Bệnh thường gây hiện tượng lá bị cháy từ mép vào trong, sau đó lan khắp phiến lá.
Các bệnh này phát triển mạnh trong điều kiện ẩm độ trên 80 phần trăm, nhiệt độ từ 20 đến 28°C, đặc biệt vào mùa mưa hoặc trong nhà màng thông gió kém. Ngoài ra, các yếu tố như mật độ trồng dày, cây che phủ quá nhiều, lá ẩm ướt lâu do tưới phun mưa hoặc mưa kéo dài đều tạo môi trường thuận lợi cho bệnh lây lan.
Triệu chứng nhận biết
Việc nhận biết sớm các dấu hiệu của bệnh thán thư, đốm lá và cháy lá trên cà chua có ý nghĩa rất quan trọng để xử lý kịp thời, hạn chế thiệt hại.
Bệnh thán thư: Trên lá xuất hiện các vết bệnh hình tròn hoặc bầu dục, màu nâu đen, lõm xuống và có quầng vàng nhạt xung quanh. Khi bệnh nặng, các vết bệnh liên kết với nhau thành mảng lớn làm lá khô và rụng. Trên thân, vết bệnh có dạng thâm đen kéo dài, làm cành dễ gãy. Trên quả, thán thư tạo vết lõm sâu, lan rộng dần khiến quả thối và kém giá trị thương phẩm.
Bệnh đốm lá: Đặc trưng bởi các đốm tròn nâu sẫm, có viền vàng bao quanh. Các đốm này thường xuất hiện đầu tiên ở lá già gần gốc, sau đó lan dần lên trên. Khi mật số cao, các đốm liên kết lại, làm phiến lá bị khô từng mảng và rụng sớm.
Bệnh cháy lá: Bắt đầu từ mép lá hoặc chóp lá với những vệt cháy nâu, sau đó lan nhanh vào giữa lá. Các vệt cháy thường có hình bất định, khiến toàn bộ phiến lá bị khô như bị lửa đốt. Ở mức độ nặng, bệnh có thể làm cả vườn cà chua mất lá chỉ trong thời gian ngắn.
Điểm chung của cả ba loại bệnh này là khi phát triển mạnh, cây mất dần diện tích lá quang hợp, dẫn đến suy yếu, trái nhỏ và chất lượng kém. Tuy nhiên, dựa vào hình dạng và đặc điểm của vết bệnh, người trồng có thể phân biệt và xác định đúng tác nhân để lựa chọn biện pháp xử lý phù hợp.
Tác hại đối với cây cà chua
Nhóm bệnh thán thư, đốm lá và cháy lá gây ra những ảnh hưởng trực tiếp và nghiêm trọng đến cả sinh trưởng lẫn năng suất của cây cà chua.
Giảm diện tích quang hợp: Khi lá bị đốm hoặc cháy, quá trình quang hợp giảm đáng kể. Cây mất khả năng tạo ra đủ năng lượng để nuôi chùm hoa và quả, dẫn đến trái nhỏ, số lượng trái ít và chất lượng kém.
Rụng lá hàng loạt: Các bệnh này thường xuất hiện từ lá gốc rồi lan dần lên trên, làm cây rụng nhiều lá. Khi cây mất lá, quả sẽ phơi trực tiếp dưới ánh nắng, dễ bị cháy nắng, ảnh hưởng đến hình thức và giá trị thương phẩm.
Tăng nguy cơ nhiễm bệnh thứ cấp: Lá rụng và vết bệnh trên thân, quả tạo điều kiện cho các tác nhân khác như nấm thối quả, vi khuẩn gây hại tấn công, làm mức độ thiệt hại nặng hơn.
Giảm năng suất và chất lượng: Ở những vườn bị hại nặng, sản lượng có thể giảm từ 30 đến 50 phần trăm. Trái cà chua dễ bị biến dạng, chín không đồng đều, bảo quản kém, khiến giá bán thấp.
Gia tăng chi phí sản xuất: Người trồng phải tốn thêm chi phí mua thuốc phòng trị, công lao động và các biện pháp phục hồi cây. Trong trường hợp bệnh bùng phát diện rộng, hiệu quả kinh tế của cả vụ cà chua bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Biện pháp phòng ngừa
Phòng ngừa là bước quan trọng nhất để hạn chế sự bùng phát của các bệnh thán thư, đốm lá và cháy lá trên cà chua. Nếu áp dụng đồng bộ từ khâu làm đất, chăm sóc đến quản lý môi trường, nguy cơ bệnh xuất hiện sẽ giảm đáng kể.
Canh tác hợp lý: Người trồng nên bố trí mật độ vừa phải để vườn cà chua luôn thông thoáng, ánh sáng và gió có thể lưu thông tốt. Việc tỉa bỏ lá gốc già, lá chạm đất và các cành lá rậm rạp giúp giảm ẩm độ trong tán, từ đó hạn chế môi trường thuận lợi cho nấm bệnh phát triển.
Vệ sinh đồng ruộng: Sau mỗi vụ, cần dọn sạch tàn dư cây bệnh, không để lá khô và quả hỏng còn sót lại trên ruộng vì đây là nguồn lưu tồn của mầm bệnh. Có thể kết hợp phơi đất, bón vôi hoặc sử dụng chế phẩm sinh học để cải thiện môi trường đất và giảm nguồn bệnh.
Quản lý môi trường: Trong nhà màng, cần duy trì độ thông thoáng bằng cách mở màng che, lưới chắn hoặc quạt gió để giảm độ ẩm. Hạn chế tưới phun mưa trực tiếp lên lá, thay bằng tưới nhỏ giọt hoặc tưới rãnh để lá không bị ướt trong thời gian dài.
Chọn giống kháng bệnh: Ưu tiên các giống cà chua có khả năng chống chịu bệnh lá tốt, đặc biệt đối với vùng thường xuyên có khí hậu ẩm ướt. Đây là biện pháp bền vững và hiệu quả lâu dài.
Dinh dưỡng cân đối: Bón phân hợp lý, tránh thừa đạm vì sẽ làm lá mềm yếu, dễ bị nấm bệnh tấn công. Tăng cường bón Kali, Canxi và Silic giúp lá cứng chắc hơn, tăng sức đề kháng tự nhiên trước tác nhân gây bệnh.
Biện pháp phòng trị hiệu quả
Khi bệnh thán thư, đốm lá hoặc cháy lá đã xuất hiện trên cà chua, người trồng cần triển khai các biện pháp xử lý kịp thời, kết hợp nhiều hướng tiếp cận để đạt hiệu quả cao và hạn chế tái phát.
Biện pháp sinh học: Có thể sử dụng các chế phẩm chứa vi sinh vật đối kháng như Trichoderma spp. hoặc Bacillus subtilis. Những chế phẩm này giúp ức chế sự phát triển của nấm bệnh trên bề mặt lá và cải thiện hệ vi sinh có lợi trong môi trường canh tác. Ngoài ra, các chiết xuất thảo mộc như neem cũng mang lại hiệu quả phòng trị khá tốt.
Biện pháp khoáng chất tự nhiên: Các dung dịch gốc đồng (như copper hydroxide, đồng oxychloride), lưu huỳnh hoặc phosphonate có khả năng ngăn cản nấm phát triển và tạo lớp bảo vệ bề mặt lá. Đây là biện pháp phù hợp khi bệnh mới chớm hoặc trong giai đoạn cần phòng ngừa tái phát.
Biện pháp hóa học: Khi bệnh đã lan rộng, việc sử dụng thuốc đặc trị là cần thiết. Một số hoạt chất thường được khuyến cáo gồm mancozeb, chlorothalonil, azoxystrobin, difenoconazole… Tuy nhiên, cần luân phiên nhiều nhóm hoạt chất để tránh kháng thuốc và tuân thủ nguyên tắc 4 đúng: đúng thuốc, đúng liều, đúng lúc và đúng cách.
Kết hợp IPM: Để đạt hiệu quả bền vững, cần lồng ghép các biện pháp phòng trị trong một chiến lược quản lý dịch hại tổng hợp (IPM). Sự kết hợp giữa canh tác hợp lý, sinh học, khoáng chất và hóa học sẽ giúp duy trì vườn cà chua khỏe mạnh, hạn chế sự tái phát và giảm chi phí lâu dài.
Kết luận
Thán thư, đốm lá và cháy lá là nhóm bệnh phổ biến và nguy hiểm trên cà chua, gây ảnh hưởng trực tiếp đến sinh trưởng, năng suất và chất lượng trái. Nếu không được quản lý kịp thời, bệnh có thể làm lá rụng hàng loạt, cây suy yếu nhanh, trái nhỏ và kém giá trị thương phẩm.
Giải pháp quan trọng nhất là phòng ngừa từ sớm. Người trồng cần chú ý đến mật độ trồng, tỉa cành lá cho vườn thông thoáng, vệ sinh đồng ruộng và bón phân cân đối. Khi bệnh xuất hiện, việc áp dụng chế phẩm sinh học, khoáng chất tự nhiên và thuốc đặc trị theo nguyên tắc luân phiên sẽ giúp khống chế bệnh hiệu quả.
Hướng đi bền vững nhất vẫn là quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), trong đó kết hợp đồng bộ nhiều biện pháp để vừa bảo vệ cây trồng, vừa giảm chi phí và hạn chế tác động xấu đến môi trường. Với sự chủ động và kỹ thuật phù hợp, nhóm bệnh này hoàn toàn có thể kiểm soát, giúp cây cà chua phát triển ổn định và mang lại năng suất cao.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
