Trong quá trình canh tác cà chua, hiện tượng rụng trái non là vấn đề thường xuyên khiến nhà vườn đau đầu. Trái vừa mới đậu vài ngày đã vàng cuống, teo rụng hàng loạt, khiến tỷ lệ thu hoạch giảm nghiêm trọng dù trước đó cây sinh trưởng rất tốt. Nhiều người cho rằng đây là hậu quả của sâu bệnh hay thời tiết thất thường, tuy nhiên trên thực tế, một nguyên nhân âm thầm nhưng rất phổ biến lại đến từ sự thiếu hụt vi lượng thiết yếu – đặc biệt là nguyên tố Bo.
Bo tuy chỉ cần với lượng nhỏ, nhưng lại đóng vai trò sống còn trong quá trình hình thành trái và ổn định mô liên kết quanh cuống. Khi cây không được cung cấp đủ Bo đúng thời điểm, quá trình hình thành ống phấn sẽ bị gián đoạn, cuống trái phát triển yếu, mô tế bào dễ bị rối loạn và dẫn đến hiện tượng rụng trái sinh lý. Điều đáng nói là biểu hiện thiếu Bo thường không rõ rệt ở thân lá, khiến nhiều người khó phát hiện cho đến khi cây đã rụng gần hết trái non.
Hiểu đúng vai trò của Bo, nắm được các dấu hiệu nhận biết sớm và có giải pháp can thiệp kịp thời là điều kiện quan trọng để giảm thiểu rủi ro trong giai đoạn trái cà chua đang lớn nhanh. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng đi sâu vào sinh lý thiếu Bo ở cây cà chua, cách phân biệt rụng trái do dinh dưỡng và những hướng xử lý hiệu quả, tiết kiệm cho nhà vườn.
Vì sao Bo quan trọng với giai đoạn trái non?
Bo là một trong những vi lượng thiết yếu nhưng lại dễ bị bỏ quên trong canh tác cà chua. Dù chỉ chiếm một lượng rất nhỏ trong tổng nhu cầu dinh dưỡng, Bo lại tham gia vào nhiều quá trình sinh lý cốt lõi, đặc biệt là ở giai đoạn cây ra hoa và hình thành trái non.
Trước hết, Bo đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển thành tế bào. Khi trái non bắt đầu hình thành sau khi thụ tinh, tốc độ phân chia và giãn nở tế bào tăng nhanh chóng, đòi hỏi màng tế bào phải ổn định, đàn hồi và liên kết bền vững. Bo giúp duy trì cấu trúc này, đặc biệt ở các mô mềm quanh cuống trái – vùng dễ bị tổn thương khi thiếu vi lượng.
Ngoài ra, Bo còn tham gia vào sự hình thành ống phấn, giúp quá trình thụ phấn – thụ tinh diễn ra hoàn chỉnh. Nếu cây thiếu Bo trong thời điểm ra hoa, ngay cả khi có hoa đẹp và nở đúng chu kỳ, khả năng đậu trái vẫn rất thấp do ống phấn không thể phát triển đầy đủ để vận chuyển vật liệu di truyền đến noãn.
Cuối cùng, Bo hỗ trợ vận chuyển carbohydrate trong cây. Giai đoạn trái non mới hình thành là lúc cây cần nhiều năng lượng để xây dựng mô, vận chuyển đường từ lá về trái. Nếu thiếu Bo, quá trình này bị đình trệ, làm giảm sức sống của trái mới, tăng nguy cơ rụng sinh lý dù cây không có dấu hiệu sâu bệnh.
Dấu hiệu nhận biết cây cà chua thiếu Bo gây rụng trái
Thiếu Bo thường không biểu hiện rõ trên lá hoặc thân cây, mà chủ yếu thể hiện qua hiện tượng rụng trái bất thường. Nếu không để ý kỹ, nhà vườn dễ nhầm lẫn với các nguyên nhân như sâu hại, thiếu nước hay sốc thời tiết. Dưới đây là những dấu hiệu đặc trưng cho thấy cây cà chua đang thiếu Bo:
Trái non rụng sớm dù cây khỏe mạnh
Đây là dấu hiệu phổ biến nhất. Trái đã đậu được vài ngày bỗng vàng cuống, teo nhỏ rồi rụng hàng loạt. Điều đáng chú ý là cây vẫn tiếp tục phát hoa, ra đọt, không có biểu hiện suy yếu rõ rệt trên toàn thân.
Cuống trái mềm, vàng nhạt hoặc có hiện tượng hóa gỗ cục bộ
Mô nối giữa trái và thân trở nên yếu, dễ gãy hoặc nhũn mềm. Đôi khi, cuống vẫn còn bám vào cây, nhưng trái đã rụng xuống do không được giữ vững bởi cấu trúc mô đã suy yếu.
Hoa dị dạng, tỷ lệ đậu trái thấp dù hoa nở đều
Do ống phấn không hình thành hoàn chỉnh, quá trình thụ tinh không diễn ra trọn vẹn, dẫn đến hiện tượng “hoa giả đậu”, sau đó trái non tự rụng.
Lá non dễ xoăn, giòn và có rìa mép bất thường
Trong trường hợp thiếu Bo nặng hoặc kéo dài, cây còn xuất hiện dấu hiệu rối loạn mô ở đỉnh sinh trưởng, lá bị biến dạng, ngọn chùn lại.
Quả bị méo mó hoặc phát triển không đều khi lớn lên
Dấu hiệu này thường gặp ở những trái đã hình thành được vài tuần. Thiếu Bo làm rối loạn phân bố carbohydrate và nước trong mô trái, khiến trái bị chèn ép cục bộ và méo mó bất thường.
Việc nắm được các biểu hiện trên sẽ giúp nhà vườn phân biệt rõ tình trạng rụng trái do thiếu vi lượng với các nguyên nhân khác, từ đó có hướng xử lý chính xác và kịp thời hơn.
Những nguyên nhân phổ biến khiến cây thiếu Bo
Bo là một nguyên tố vi lượng có khả năng di động kém trong cây, lại dễ bị cố định trong đất. Vì vậy, dù tổng hàm lượng Bo trong đất không quá thấp, cây vẫn có thể rơi vào trạng thái thiếu hụt nếu gặp phải các điều kiện bất lợi sau:
Đất có pH cao hoặc canh tác lâu năm không bón vi lượng
Đất kiềm hoặc trung tính nghiêng kiềm (pH trên 7) sẽ làm Bo kết tủa và mất khả năng hòa tan. Trong khi đó, nhiều vùng trồng cà chua lâu năm chỉ tập trung bổ sung NPK mà bỏ qua vi lượng, dẫn đến sự mất cân đối âm thầm trong dinh dưỡng đất.
Tưới nhiều nước hoặc mưa kéo dài làm rửa trôi Bo
Bo là nguyên tố có khả năng di động cao trong môi trường nước. Khi mưa nhiều hoặc tưới quá mức, đặc biệt ở đất cát nhẹ, lượng Bo hòa tan dễ bị cuốn trôi ra khỏi vùng rễ hấp thu.
Dùng phân hữu cơ chưa hoai mục hoặc phân bón giàu canxi – kali
Các phân hữu cơ còn tươi có thể làm tăng độ pH cục bộ, đồng thời tạo điều kiện để Bo kết hợp với canxi và trở nên khó hấp thu. Bên cạnh đó, canxi và kali cũng có thể gây đối kháng cạnh tranh với Bo ở màng rễ.
Thiếu tán lá, mất khả năng vận chuyển Bo qua thân
Trong một số trường hợp cây bị hư lá, cháy đọt hoặc rối loạn do thuốc, khả năng vận chuyển Bo từ rễ lên mô đích bị gián đoạn. Điều này càng nghiêm trọng vì Bo không di động tốt, nên cây rất khó bù đắp thiếu hụt bằng cơ chế tái phân phối nội sinh.
Việc xác định chính xác nguyên nhân thiếu Bo sẽ giúp nhà vườn lựa chọn cách bổ sung phù hợp hơn, tránh lãng phí và hạn chế tình trạng “có bón mà không hấp thu”.
Cách khắc phục và phòng ngừa thiếu Bo gây rụng trái
Khi cây cà chua có dấu hiệu thiếu Bo, việc xử lý cần được thực hiện càng sớm càng tốt, bởi trái non là giai đoạn phát triển nhanh nhưng lại rất nhạy cảm với stress sinh lý. Dưới đây là các biện pháp can thiệp hiệu quả, đồng thời giúp ngăn ngừa tình trạng thiếu Bo tái diễn trong các lứa hoa – trái sau:
Phun phân bón lá chứa Bo chelate vào đúng thời điểm sinh lý
Giai đoạn tốt nhất để phun Bo là trước khi cây ra hoa rộ khoảng 5–7 ngày và tiếp tục bổ sung đợt 2 sau khi trái đã đậu được 3–5 ngày. Việc chia nhỏ liều và phân kỳ phun giúp cây hấp thu tốt hơn, tránh dư thừa cục bộ gây rối loạn sinh trưởng.
Ưu tiên chọn dạng Bo hữu cơ hoặc kết hợp với amino acid
Những sản phẩm chứa Bo ở dạng hữu cơ hoặc có gốc chelate sinh học thường dễ hấp thu hơn qua biểu bì lá, đồng thời ít gây sốc mô mềm. Khi phối hợp cùng amino acid, hiệu lực hấp thu được tăng cường, đồng thời hỗ trợ điều hòa sinh trưởng trong điều kiện bất lợi.
Bổ sung qua đường gốc bằng sản phẩm hòa tan tốt
Trong điều kiện nhà màng hoặc tưới nhỏ giọt, có thể sử dụng dạng Bo tinh thể hòa tan hoặc các dòng phân trung vi lượng có chứa Bo. Cần tránh kết hợp với phân chứa canxi hoặc phosphate trong cùng lần tưới để hạn chế kết tủa.
Điều chỉnh độ pH đất để tăng khả năng hấp thu Bo
Nên duy trì pH đất trong khoảng từ 6.2 đến 6.8, vì đây là vùng pH tối ưu cho cây hấp thu hầu hết các vi lượng, bao gồm cả Bo. Có thể dùng acid hữu cơ hoặc phân hữu cơ sinh học để điều chỉnh từ từ nếu đất có xu hướng kiềm.
Không phối hợp Bo với canxi nitrat, phân lân cao hoặc thuốc có tính kiềm mạnh trong cùng bình phun
Tương tác hóa học giữa Bo và các dưỡng chất khác có thể làm giảm hiệu lực hoặc gây cháy mô, nhất là khi phun trong điều kiện nắng nóng hoặc ẩm độ thấp.
📌 Gợi ý đọc thêm: [Cách phun bổ sung Bo qua lá đúng cách]
Kết hợp Bo với các chất hỗ trợ giữ trái
Bo là yếu tố then chốt trong việc ổn định cuống trái và tăng tỷ lệ đậu quả, nhưng để đạt hiệu quả cao hơn và kéo dài thời gian giữ trái, nhà vườn nên phối hợp Bo cùng các chất hỗ trợ khác. Việc phối hợp này giúp tạo ra hiệu ứng tổng hợp, tăng khả năng chống rụng trái và cải thiện chất lượng trái ngay từ giai đoạn non.
Canxi (Ca)
Canxi có vai trò củng cố thành tế bào, giúp mô cuống và vỏ trái trở nên dai chắc, đàn hồi tốt hơn. Khi phối hợp với Bo, hai yếu tố này hỗ trợ lẫn nhau trong việc duy trì liên kết giữa các tế bào và ổn định cấu trúc mô mềm. Tuy nhiên, cần tránh pha Bo và Canxi trong cùng bình nếu không có chỉ định rõ từ nhà sản xuất.
Silic (Si)
Silic giúp tăng độ bền cơ học của mô thực vật, tạo lớp màng silica mỏng ở vỏ và cuống, giúp trái không bị mềm nhũn hoặc gãy cuống sinh lý. Silic còn giúp cây tăng khả năng chống chịu với nắng nóng, một yếu tố thường khiến trái non bị rụng sớm.
Amino Acid
Amino acid đóng vai trò như một chất dẫn sinh học, giúp cây hấp thu Bo tốt hơn qua lá. Ngoài ra, nhóm acid amin còn thúc đẩy quá trình trao đổi chất, hỗ trợ cây phục hồi nhanh sau stress, đặc biệt sau mưa hoặc thay đổi thời tiết đột ngột.
Chất điều hòa sinh trưởng nhẹ như tảo biển hoặc peptide thực vật
Những chất này có khả năng kích hoạt hormone nội sinh theo hướng điều hòa, hạn chế sự phân hóa bất thường trong mô trái và tăng khả năng giữ cuống.
Tổ hợp các chất kể trên thường có trong các dòng phân bón lá chuyên dụng cho giai đoạn dưỡng trái non. Khi sử dụng, nhà vườn nên ưu tiên các sản phẩm có tỷ lệ vi lượng cân đối, nguồn gốc rõ ràng và phù hợp với điều kiện khí hậu của vườn mình.
Rụng trái non là một trong những trở ngại lớn nhất trong canh tác cà chua, đặc biệt ở những giai đoạn cây chuyển sang sinh trưởng sinh thực. Trong nhiều trường hợp, nguyên nhân lại không nằm ở sâu bệnh hay điều kiện thời tiết, mà đến từ sự thiếu hụt một vi lượng nhỏ bé nhưng có vai trò sinh lý cực kỳ quan trọng – đó là Bo.
Khi cây không được cung cấp đủ Bo vào đúng thời điểm, quá trình hình thành phấn, ống phấn, phát triển cuống trái và ổn định mô liên kết đều bị gián đoạn. Kết quả là trái non dễ dàng rụng dù cây vẫn xanh tốt, làm mất đi công chăm sóc từ giai đoạn đầu. Do đó, việc nhận biết sớm dấu hiệu thiếu Bo, hiểu rõ nguyên nhân từ đất, phân bón hoặc hệ thống tưới, sẽ giúp nhà vườn chủ động phòng ngừa và can thiệp kịp thời.
Bổ sung Bo một cách thông minh – kết hợp cùng Canxi, Silic và Amino Acid – chính là chiến lược dinh dưỡng hiệu quả để giữ trái tốt, giảm rụng sinh lý và nâng cao chất lượng nông sản. Một vườn cà chua giữ trái đều, trái chắc cuống và ít dị dạng chính là dấu hiệu cho thấy chế độ dinh dưỡng đã được chăm đúng, chăm trúng.
📌 Gợi ý đọc thêm: [Cà chua sau khi đậu trái non nên dùng phân bón lá gì để giữ trái tốt?]
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
