Giữ trái non là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất trong canh tác cây ăn trái, đặc biệt ở những giống cây có tỷ lệ rụng sinh lý cao. Trong khi nhiều nhà vườn đã quen thuộc với việc sử dụng các chất điều hòa sinh trưởng, phân bón lá chứa Bo hay Kẽm để hỗ trợ giữ trái, thì vai trò của Canxi lại thường bị xem nhẹ hoặc sử dụng chưa đúng thời điểm. Điều này dẫn đến một nghịch lý phổ biến: cây được chăm sóc kỹ lưỡng nhưng trái vẫn rụng hàng loạt sau đậu, đặc biệt khi gặp thời tiết bất lợi.
Canxi là yếu tố cấu trúc cốt lõi giúp ổn định mô cuống trái, duy trì liên kết giữa các tế bào và ngăn cản sự hình thành lớp rụng. Tuy nhiên, do đặc tính không di động, Canxi chỉ phát huy tác dụng nếu được cung cấp đúng lúc, khi mô trái còn đang hình thành và nhạy cảm với stress. Việc phun Canxi quá muộn hoặc không đúng pha sinh lý khiến cây không kịp tích lũy Canxi tại các vùng cần thiết, làm giảm đáng kể hiệu quả giữ trái dù sử dụng sản phẩm tốt.
Bài viết này sẽ giúp nhà vườn xác định rõ những thời điểm “vàng” để phun Canxi qua lá nhằm giữ trái hiệu quả. Đây không chỉ là kỹ thuật bón phân, mà là chiến lược can thiệp sinh lý chủ động để giúp cây vượt qua giai đoạn rụng trái sinh lý một cách vững vàng và khoa học.
Vì sao phun Canxi cần đúng thời điểm?
Hiệu quả của Canxi trong việc giữ trái không chỉ phụ thuộc vào chất lượng sản phẩm, mà phần lớn nằm ở thời điểm cây được tiếp nhận. Canxi là một nguyên tố có tính chất không di động, nghĩa là sau khi đã được cố định trong một bộ phận nào đó của cây, nó gần như không thể di chuyển đến vị trí mới. Do đó, mô cuống trái chỉ có thể hấp thu Canxi nếu được cung cấp trực tiếp trong giai đoạn đang phát triển. Nếu bỏ lỡ thời điểm này, việc bổ sung sau đó sẽ không còn mang lại nhiều giá trị thực tế.
Mặt khác, mỗi giai đoạn phát triển của trái sẽ đi kèm với những thay đổi sinh lý đặc trưng. Ngay sau khi thụ phấn đậu trái, mô cuống còn rất non, mạch dẫn chưa ổn định và thành tế bào còn mỏng. Đây chính là thời điểm Canxi cần thiết nhất để củng cố cấu trúc mô, tăng độ bền cơ học và hạn chế sự hình thành lớp rụng. Nếu cây không được bổ sung Canxi đúng lúc, tế bào ở vùng cuống dễ bị rách vỡ, màng sinh chất kém ổn định, dẫn đến phản ứng stress và rụng trái sinh lý.
Ngoài yếu tố sinh lý bên trong, điều kiện môi trường cũng tác động mạnh đến hiệu quả phun Canxi. Những thời điểm như trước và sau mưa lớn, trong đợt gió nóng hoặc khi có sự thay đổi đột ngột về nhiệt độ là lúc cây dễ bị sốc và mô cuống trái trở nên đặc biệt nhạy cảm. Nếu chủ động phun Canxi trước các giai đoạn này, cây sẽ được gia cố từ bên trong, giảm nguy cơ rụng trái do biến động thời tiết.
Chính vì vậy, việc chọn đúng thời điểm phun Canxi không chỉ là một thao tác kỹ thuật, mà là một phần trong chiến lược chăm sóc sinh lý trái bài bản. Phun đúng lúc sẽ giúp Canxi đến được đúng nơi, đúng mô, đúng pha – từ đó phát huy tối đa vai trò trong việc ổn định mô cuống và giữ trái một cách bền vững.
Giai đoạn đầu sau đậu trái (3 đến 7 ngày sau đậu)
Ngay sau khi hoa được thụ phấn thành công và bắt đầu hình thành trái non, cây bước vào một giai đoạn chuyển tiếp sinh lý đầy nhạy cảm. Trong khoảng ba đến bảy ngày sau đậu, mô cuống trái còn rất mềm, thành tế bào mỏng, hệ thống mạch dẫn chưa hoàn thiện, và phản ứng hormone nội sinh diễn ra mạnh mẽ. Đây là giai đoạn mà nguy cơ rụng trái sinh lý diễn ra cao nhất, đặc biệt khi cây gặp thêm điều kiện bất lợi từ môi trường như nắng nóng, gió khô hoặc mưa bất chợt.
Ở giai đoạn này, Canxi đóng vai trò nền tảng giúp ổn định cấu trúc mô cuống. Tế bào cuống trái đang trong quá trình phân chia và giãn nở mạnh, nếu không có đủ Canxi để gắn kết các phân tử pectin, thành tế bào sẽ trở nên lỏng lẻo, dễ bị sụp vách hoặc rách mô dưới áp lực sinh trưởng hoặc dao động áp suất nước. Việc phun Canxi ngay trong những ngày đầu sau đậu giúp củng cố vách tế bào từ sớm, hình thành một “khung chống đỡ” vững chắc để trái tiếp tục phát triển mà không bị tách rời khỏi trục cành.
Bên cạnh đó, Canxi còn giúp ổn định màng sinh chất, giảm rò rỉ ion và điều hòa phản ứng hormone trong tế bào. Đây là yếu tố quan trọng giúp giảm tín hiệu ethylene tại vùng rụng – hormone có vai trò kích hoạt quá trình phân hủy mô cuống dẫn đến rụng trái. Khi màng tế bào ổn định và hormone được điều tiết hợp lý, cây sẽ ít phản ứng thái quá với stress và giữ trái tốt hơn.
Để tăng hiệu quả phun Canxi ở giai đoạn này, nhà vườn có thể kết hợp thêm Bo. Bo giúp cố định Canxi vào thành tế bào và thúc đẩy quá trình hóa gỗ sớm ở mô cuống, từ đó tăng độ bám trái và hạn chế sự hình thành lớp rụng. Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát, với lượng vừa phải, sẽ giúp Canxi thẩm thấu tốt mà không gây cháy mô non.
Trước và sau các đợt thời tiết bất lợi
Ngoài các pha sinh lý bên trong cây, yếu tố môi trường chính là tác nhân thường xuyên khởi phát hiện tượng rụng trái sinh lý, đặc biệt trong giai đoạn trái non. Những đợt nắng nóng kéo dài, mưa lớn, gió mạnh, hay sự thay đổi nhiệt độ đột ngột giữa ngày và đêm đều có thể làm mất cân bằng áp suất trong tế bào, gây tổn thương mô cuống và kích hoạt quá trình hình thành lớp rụng. Chính vì vậy, việc chủ động phun Canxi trước và sau các đợt thời tiết bất lợi sẽ giúp cây trồng có thêm “lớp đệm sinh lý” để chống sốc và giữ trái tốt hơn.
Phun Canxi trước khi có mưa kéo dài hoặc thời tiết thay đổi mạnh giúp củng cố thành tế bào và màng sinh chất tại các vị trí nhạy cảm như cuống trái, đầu lá non và rễ tơ. Nhờ đó, khi cây phải đối mặt với hiện tượng ẩm độ cao, thoát nước kém hay thay đổi áp lực thẩm thấu, tế bào vẫn giữ được cấu trúc ổn định, hạn chế rạn nứt hoặc hoại tử mô. Việc này đặc biệt quan trọng ở những cây đang ra trái non sau giai đoạn đậu từ một đến hai tuần, khi mô cuống vừa bước vào giai đoạn hóa cứng nhưng vẫn còn yếu.
Sau khi mưa lớn kết thúc, rễ cây thường gặp hiện tượng thiếu oxy, hấp thu dinh dưỡng kém, và hoạt động mạch dẫn bị gián đoạn tạm thời. Trong điều kiện đó, các mô non rất dễ bị thiếu Canxi cục bộ dẫn đến hiện tượng thối cuống, thối đáy trái, hoặc trái ngừng lớn rồi rụng. Phun Canxi ngay sau mưa không chỉ giúp bù đắp lượng Canxi mà cây không hút lên được, mà còn hỗ trợ ổn định lại vùng mô bị tổn thương nhẹ trong mưa.
Tương tự, trong những ngày có gió nóng, độ ẩm không khí thấp, hoặc biên độ nhiệt giữa sáng và tối quá lớn, mô cuống trái dễ bị mất nước tạm thời. Tình trạng này làm tăng nồng độ ethylene và kích hoạt nhanh quá trình rụng trái nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời. Canxi có khả năng làm giảm phản ứng sinh lý quá mức, giữ cho mô không bị stress đột ngột, từ đó giúp trái được giữ lại một cách tự nhiên và bền vững.
Giai đoạn cuống trái bắt đầu hóa gỗ (tuần thứ hai đến tuần thứ tư sau đậu)
Sau giai đoạn đầu phát triển trái, cây bước vào pha tăng trưởng khối lượng. Trong khoảng từ tuần thứ hai đến tuần thứ tư sau khi đậu, trái bắt đầu lớn nhanh, nhu cầu dinh dưỡng và nước tăng mạnh. Cùng lúc đó, mô cuống trái chuyển dần từ cấu trúc mềm sang hóa gỗ – quá trình này đóng vai trò then chốt trong việc quyết định khả năng giữ trái đến cuối vụ.
Trong giai đoạn này, nếu cây không được bổ sung Canxi đầy đủ và đều đặn, mô cuống trái sẽ không được củng cố đúng mức, làm tăng nguy cơ nứt mô, tổn thương cơ học và hình thành lớp rụng muộn. Đây là hiện tượng rụng trái sinh lý xảy ra sau khi trái đã phát triển được một thời gian, thường đi kèm với các biểu hiện như cuống trái mềm, nứt quanh cuống, hoặc trái tự rụng khi có va chạm nhẹ. Mặc dù rụng muộn không phổ biến như rụng sớm, nhưng lại gây tổn thất đáng kể vì xảy ra ở giai đoạn cây đã đầu tư nhiều năng lượng để nuôi trái.
Canxi lúc này không chỉ tham gia xây dựng thành tế bào, mà còn giúp mô hóa gỗ diễn ra đều, ổn định và có độ đàn hồi cao. Việc phun Canxi định kỳ trong giai đoạn này giúp tế bào cuống trái giữ được hình dạng, chịu lực tốt hơn khi trái lớn dần, đồng thời tăng khả năng dẫn truyền nước và dinh dưỡng đến buồng trái. Canxi cũng làm chậm hoạt động của các enzyme liên quan đến quá trình phân rã mô vùng rụng, từ đó kéo dài thời gian bám trái một cách tự nhiên.
Với những giống cây có trái to, cuống ngắn hoặc thời gian nuôi trái kéo dài như sầu riêng, bưởi, xoài… thì giai đoạn hóa gỗ cuống còn đóng vai trò bảo vệ trái khỏi rụng do tải trọng cơ học. Việc duy trì Canxi xuyên suốt giai đoạn này là điều kiện cần để cây có thể đưa trái đến thời kỳ chín mà không bị gián đoạn sinh lý giữa chừng.
Các lưu ý khi phun Canxi qua lá
Phun Canxi qua lá là một trong những phương pháp hiệu quả để bổ sung Canxi nhanh chóng cho cây trồng, đặc biệt là trong giai đoạn giữ trái non. Tuy nhiên, để Canxi thực sự được hấp thu và phát huy vai trò sinh lý đúng cách, cần tuân thủ một số nguyên tắc kỹ thuật quan trọng trong quá trình sử dụng.
Trước hết, cần lựa chọn đúng thời điểm trong ngày để phun. Canxi hấp thu qua lá chủ yếu nhờ vào khí khổng, vì vậy nên phun vào sáng sớm hoặc chiều mát khi khí khổng đang mở và điều kiện ẩm độ thuận lợi. Tránh phun vào giữa trưa nắng hoặc khi nhiệt độ vượt quá ngưỡng chịu đựng của lá, vì sẽ làm giảm khả năng thẩm thấu và có thể gây cháy mô non, đặc biệt ở các giống cây có lá mỏng và trái nhỏ.
Thứ hai, ưu tiên sử dụng các dạng Canxi dễ hấp thu và ít gây kết tủa. Các dạng phổ biến như Canxi chelate (EDTA, EDDHA), Canxi lactate hoặc Canxi hữu cơ phối hợp với amino acid có độ hòa tan cao và khả năng thẩm thấu nhanh qua biểu bì lá. Tránh sử dụng các dạng Canxi carbonate hoặc Canxi có độ pH quá cao vì dễ gây tắc nghẽn vòi phun và làm giảm hiệu lực sinh học.
Thứ ba, cần kiểm tra độ pH và độ cứng của nước trước khi pha. Nếu nước tưới có pH quá cao hoặc chứa nhiều ion khoáng, Canxi có thể phản ứng tạo thành các muối không tan, làm giảm hiệu quả hấp thu và gây đóng cặn trên bề mặt lá. Trong trường hợp này, nên điều chỉnh pH nước về mức trung tính (khoảng 6.0 đến 6.5) hoặc dùng nước đã qua xử lý mềm.
Ngoài ra, không nên phun Canxi chung với các loại phân có chứa gốc phosphate hoặc sulfate, vì dễ xảy ra phản ứng kết tủa trong bình. Nếu cần kết hợp với các chất khác, nên tham khảo hướng dẫn tương thích từ nhà sản xuất, hoặc thử pha thử nghiệm với lượng nhỏ trước khi sử dụng đại trà.
Cuối cùng, cần theo dõi phản ứng của cây sau khi phun. Nếu thấy lá xoăn nhẹ, đốm trắng hoặc bề mặt lá thô ráp hơn bình thường, có thể là do nồng độ phun quá cao hoặc điều kiện thời tiết không phù hợp. Trong trường hợp đó, cần điều chỉnh lại liều lượng hoặc giãn khoảng cách giữa các lần phun để tránh tích lũy gây hại cho mô lá và cuống trái.
📌 Gợi ý đọc thêm: [So sánh các dạng Canxi phổ biến trong nông nghiệp]
Kết luận
Canxi không chỉ là nguyên tố khoáng thiết yếu cho cấu trúc tế bào, mà còn là một “trụ đỡ sinh lý” quan trọng giúp cây trồng vượt qua giai đoạn rụng trái sinh lý – đặc biệt trong những thời điểm cây phải đối mặt với stress nội sinh và ngoại cảnh. Tuy nhiên, hiệu quả của Canxi không đến từ bản thân sản phẩm, mà phụ thuộc phần lớn vào việc chọn đúng thời điểm phun, đúng giai đoạn sinh lý và điều kiện môi trường phù hợp.
Phun Canxi trong những “thời điểm vàng” như ngay sau đậu trái, trước và sau các đợt thời tiết bất lợi, hoặc khi cuống trái bắt đầu hóa gỗ sẽ giúp ổn định mô cuống, giảm phản ứng ethylene và tăng khả năng bám trái một cách tự nhiên. Canxi cần được xem là một yếu tố điều tiết sinh lý chiến lược, chứ không đơn thuần là một loại phân bón bổ sung.
Việc nắm bắt rõ chu kỳ sinh trưởng của cây, đặc điểm của từng giống và điều kiện canh tác cụ thể sẽ giúp nhà vườn chủ động xây dựng lịch phun Canxi hợp lý, từ đó nâng cao tỷ lệ đậu và giữ trái, giảm thiểu tổn thất do rụng sinh lý và tối ưu hiệu quả sản xuất. Trong canh tác hiện đại, Canxi không còn là lựa chọn bổ sung mà là một phần thiết yếu trong chiến lược dinh dưỡng toàn diện của cây trồng.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
