Thán thư là một trong những bệnh phổ biến trên sầu riêng, gây hại trên lá, hoa và trái – đặc biệt trong mùa mưa. Nếu không xử lý kịp, bệnh có thể lan nhanh, làm cây rụng lá – rụng trái non hàng loạt và ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất.
1️⃣ Tổng quan về bệnh thán thư trên sầu riêng
Thán thư là một trong những bệnh phổ biến và gây hại rộng trên cây sầu riêng, đặc biệt trong điều kiện ẩm độ cao, mưa nhiều và vườn rậm rạp. Tuy không làm cây chết như Phytophthora, nhưng thán thư lại tấn công đồng loạt trên lá, hoa và trái non, gây rụng hàng loạt và làm cây suy yếu kéo dài nếu không kiểm soát tốt.
Tác nhân gây bệnh
- Tên khoa học: Colletotrichum gloeosporioides
- Là một loại nấm bào tử phân sinh dạng cong, lây qua không khí và nước mưa
- Tồn tại âm thầm trên lá già, cuống hoa, tàn dư thực vật
Phát triển mạnh khi:
- Độ ẩm > 80%
- Nhiệt độ từ 25–30°C
- Thiếu ánh nắng, vườn rậm, mưa kéo dài
Tính chất nguy hiểm của bệnh
- Tốc độ lây lan rất nhanh sau vài cơn mưa
- Tấn công cùng lúc nhiều bộ phận của cây: lá – hoa – trái
Gây ra:
- Cháy lá – trụi tán
- Héo hoa – rụng nụ
- Trái non bị thối, rụng sớm
📌 Nếu không xử lý kịp, cây có thể mất sức toàn bộ sau một đợt mưa kéo dài
📌 Thán thư không giết cây ngay – nhưng bào mòn sức cây từng đợt, khiến cây yếu dần qua từng mùa vụ
2️⃣ Triệu chứng thường gặp của bệnh thán thư
Bệnh thán thư trên sầu riêng có thể xuất hiện ở lá, hoa, cành non và trái non. Tùy theo giai đoạn phát triển của cây và điều kiện thời tiết, bệnh sẽ biểu hiện khác nhau. Việc nhận diện đúng triệu chứng giúp bà con xử lý sớm – tránh lây lan – hạn chế rụng hoa và trái non hàng loạt.
Trên lá
- Xuất hiện các đốm tròn nhỏ màu nâu hoặc xám nhạt, viền đậm rõ
- Đốm bệnh lõm xuống, có quầng màu vàng nhạt xung quanh
- Khi bệnh nặng, đốm lan rộng, liên kết với nhau → làm cháy mép lá hoặc cả lá
- Lá bị cong, khô nhanh, dễ gãy → rụng trước thời điểm tự nhiên
Trên hoa và chồi non
- Hoa xuất hiện đốm đen nhỏ li ti, sau đó héo rũ, khô đầu hoa
- Trên chùm hoa có thể thấy những mảng khô, xám – hoa không bung nở hoặc rụng sớm
- Gây tỷ lệ rớt nụ – rớt hoa rất cao nếu trời mưa liên tục
Trên trái non
- Đốm tròn đen, hơi lõm xuống như vết đốt thuốc lá
- Vết bệnh lan rộng nhanh – trái thối mềm từ trong ra
- Một số trái có vết bệnh ngay cuống, lan dọc vỏ → rụng sớm
- Trái rụng không có dấu hiệu bị côn trùng, nhưng có mùi chua nhẹ
Đặc điểm chung các vết bệnh
- Đều có hình tròn hoặc hơi méo, viền rõ – tâm lõm nhẹ
- Không rỉ mủ, nhưng mô quanh vết bệnh khô, dễ vỡ
- Khi ẩm kéo dài, có thể xuất hiện mụn nấm li ti màu hồng cam hoặc đen
📌 Khi phát hiện vài lá – vài hoa có triệu chứng, phải xử lý ngay, vì thán thư lây rất nhanh theo gió và nước mưa
3️⃣ Cơ chế gây hại và hậu quả nếu không xử lý
Bệnh thán thư trên sầu riêng không gây chết cây ngay, nhưng lại tác động âm thầm và kéo dài, khiến cây mất tán – mất sức – mất trái theo từng đợt mưa. Nếu không phát hiện và xử lý đúng cách, thán thư có thể gây thiệt hại đến 30–50% năng suất vụ mùa, đặc biệt ở giai đoạn cây ra hoa, nuôi trái non.
Diệt mô lá – gây cháy tán – giảm quang hợp
- Thán thư tấn công làm mô lá chết khô theo từng mảng
- Khi đốm bệnh lan rộng → cháy mép, cháy giữa lá → lá rụng sớm
- Cây mất diện tích lá → quang hợp yếu → suy kiệt dần, nhất là cây con và cây đang mang trái
Gây rụng hoa – giảm tỷ lệ đậu trái
- Nấm xâm nhập vào cuống hoa → làm hoa teo nhỏ, khô, không nở hoàn chỉnh
- Mưa liên tục làm bào tử lan mạnh → rụng hàng loạt nụ hoa mới nhú
- Làm mất cơ hội ra trái – giảm sản lượng ngay từ đầu vụ
Làm rụng trái non – ảnh hưởng chất lượng trái
- Trái non bị thán thư sẽ rụng mà không có vết cắn – rất khó phát hiện sớm
- Những trái còn lại trên cây thường phát triển chậm, dễ bị sâu bệnh phụ tấn công
- Nếu bệnh vào giai đoạn nuôi trái → có thể gây sượng cơm, nứt trái hoặc giảm phẩm chất
Tạo điều kiện cho nấm và vi khuẩn phụ khác xâm nhập
Các vết bệnh do thán thư là “cửa ngõ” cho các loại nấm phụ như Alternaria, Phoma, hoặc vi khuẩn gây thối trái. Nếu xử lý sai cách → bệnh chồng bệnh → cây càng suy nhanh
📌 Thán thư không “tàn sát ồ ạt” như Phytophthora, nhưng có thể làm cây mất sức toàn vụ
👉 “Không cắt – không dọn – không phòng = thán thư lan toàn vườn trong 1 tuần mưa”
4️⃣ Điều kiện phát sinh và lây lan của bệnh thán thư
Bệnh thán thư thường âm thầm tồn tại trên tàn dư thực vật, lá già hoặc bề mặt mô cây mà mắt thường không thấy được. Khi gặp điều kiện thích hợp, bào tử sẽ “thức dậy” và phát tán rất nhanh, đặc biệt là trong mùa mưa. Việc nắm rõ các yếu tố thuận lợi cho bệnh giúp nhà vườn phòng từ sớm – giảm tối đa rủi ro.
Mưa kéo dài – độ ẩm cao > 80%
- Là điều kiện lý tưởng để bào tử nấm nảy mầm và xâm nhập vào mô cây
- Những cơn mưa liên tiếp không có nắng → bệnh bùng mạnh chỉ sau 3–5 ngày
- Cây trồng ở khu vực có sương mù buổi sáng cũng dễ phát sinh bệnh
Vườn rậm rạp – thiếu tỉa cành – thiếu ánh nắng
- Tán lá dày → ánh sáng không xuyên đến giữa tán → độ ẩm cao kéo dài
- Cành giao nhau – lá che nhau → tạo vùng “ẩm khuất” cho nấm phát triển
- Những vườn không tỉa định kỳ thường có bệnh thán thư nặng hơn rõ rệt
Tàn dư bệnh – lá già không được dọn sạch
- Lá già nhiễm bệnh rơi xuống gốc → bào tử tồn tại rất lâu trong điều kiện ẩm
- Khi mưa tạt, nước bắn lên thân, lá non → bào tử theo nước lan lên vùng tán mới
- Bệnh lặp lại chu kỳ rất nhanh nếu không vệ sinh vườn thường xuyên
Cắt tỉa không sát trùng – làm lan bệnh
- Dụng cụ tỉa cành mang mầm bệnh từ cây này sang cây khác
- Cành bị cắt không bôi thuốc → trở thành nơi nấm xâm nhập
📌 Thán thư phát sinh âm thầm, nhưng bùng phát dữ dội khi gặp mưa – ẩm – rậm rạp
👉 Không đợi thấy đốm lá mới phòng – hãy chủ động khi trời bắt đầu mưa
5️⃣ Biện pháp phòng ngừa bệnh thán thư
Phòng bệnh thán thư không chỉ là việc phun thuốc, mà là một quy trình tổng hợp từ cách thiết kế vườn, chăm sóc đến vệ sinh sau mưa. Nếu thực hiện đều tay và đúng thời điểm, nhà vườn có thể ngăn bệnh ngay từ trứng nước, giảm hẳn tỷ lệ rụng hoa, rụng trái do nấm.
Tạo tán thông thoáng – tỉa cành định kỳ
- Tán lá thoáng → ánh sáng xuyên đều → giảm ẩm – giảm nấm
- Cắt bỏ cành sâu bên trong tán, cành đan nhau, cành vô hiệu
- Mỗi năm nên tỉa ít nhất 2–3 lần, nhất là trước và giữa mùa mưa
Dọn sạch lá rụng, cành khô – tiêu hủy tàn dư bệnh
- Sau mỗi trận mưa, kiểm tra và gom sạch lá già, lá rụng, hoa – trái rụng
- Không nên để mục dưới gốc → nơi “trú đông” của bào tử
- Lá bệnh nên mang đi đốt hoặc ủ phân nhiệt cao
Phun phòng khi có mưa kéo dài hoặc cây đang ra hoa
Sử dụng thuốc phòng nấm phổ rộng có hoạt chất:
- Mancozeb
- Chlorothalonil
- Difenoconazole (Score)
Phun định kỳ 10–15 ngày/lần trong mùa mưa hoặc thời điểm nhạy cảm
Phun kỹ mặt dưới lá, cụm hoa, trái non – nơi dễ đọng nước
Tăng sức đề kháng cho cây – bón Canxi, Silic, Bo
- Giúp lá dày – dai – khó bị xâm nhập bởi bào tử nấm
- Có thể bổ sung bằng phân bón lá hoặc hòa tan tưới gốc
- Ưu tiên Canxi hữu cơ – Silic sinh học – Bo Chelate dễ hấp thu
Sát trùng dụng cụ – không cắt cành lúc ẩm ướt
- Dao, kéo, cưa cần được lau bằng cồn 70° hoặc nước vôi 5%
- Không cắt cành khi trời sắp mưa – dễ làm vết thương nhiễm nấm
- Cành lớn cắt xong nên bôi thuốc đồng hoặc keo liền sẹo
📌 Phòng tốt = đọt xanh – hoa bung – trái đẹp
👉 “Thán thư không có chỗ bám nếu vườn luôn sạch – sáng – thông thoáng”
6️⃣ Hướng xử lý khi cây đã nhiễm bệnh thán thư
Khi cây sầu riêng đã xuất hiện đốm lá, hoa khô, trái rụng nghi ngờ do thán thư, cần xử lý sớm – dứt điểm – luân phiên thuốc hợp lý để tránh bệnh lây lan diện rộng. Dưới đây là quy trình xử lý hiệu quả theo kinh nghiệm nhà vườn thực tế:
Cắt bỏ phần bị bệnh
Cắt bỏ:
- Lá có đốm bệnh lan rộng
- Cành nhỏ có hoa héo – trái non bị thối nhẹ
- Thu gom sạch → mang ra khỏi vườn tiêu hủy, không ủ gần gốc
📌 Cắt càng sớm – mầm bệnh càng ít lan
Phun thuốc nấm phổ rộng kết hợp bám dính
Giai đoạn đầu:
- Amistar Top (Azoxystrobin + Difenoconazole)
- Score (Difenoconazole)
- Antracol, Mancozeb, Chlorothalonil (thuốc tiếp xúc)
Kết hợp chất bám dính hoặc dầu khoáng khi:
- Mùa mưa
- Phun vào chiều mát → giúp thuốc bám lâu, không trôi
Lặp lại xử lý 2–3 lần, cách nhau 5–7 ngày
- Luân phiên hoạt chất để tránh kháng thuốc
- Sau khi bệnh dừng phát triển, chuyển sang thuốc sinh học – vi sinh để duy trì phòng ngừa
Bổ sung dinh dưỡng phục hồi
- Cây đang nhiễm bệnh thường mất sức → cần phục hồi sau xử lý
- Bón phân có Canxi – Silic – Kali nhẹ, kết hợp vi sinh giúp rễ khỏe – tán bung
📌 Thán thư nếu xử lý chậm → mỗi đợt mưa sẽ làm bào tử lan mạnh hơn
👉 Cần “ra tay” ngay khi thấy đốm tròn trên lá hoặc hoa rụng bất thường
Kết luận: Cắt sớm – dọn kỹ – phun phòng đúng lúc, thán thư không còn là nỗi lo
Thán thư là một trong những bệnh phổ biến và dễ tái phát nhất trên sầu riêng, đặc biệt vào mùa mưa. Tuy không “giết cây ngay lập tức”, nhưng nếu lơ là, bệnh sẽ bào mòn sức cây qua từng đợt lá rụng, hoa héo, trái rụng non, khiến cả mùa vụ trôi theo mưa gió.
📌 Để quản lý tốt bệnh thán thư, bà con cần:
- Tạo tán thông thoáng – dọn sạch tàn dư – giữ vườn khô ráo
- Phun thuốc phòng sớm khi trời bắt đầu có mưa nhiều
- Cắt bỏ lá – cành – hoa bệnh càng sớm càng tốt
- Luân phiên thuốc nấm đúng hoạt chất – kết hợp dầu bám dính
- Tăng cường Canxi – Silic – vi sinh để cây tự kháng tốt hơn
🎯 “Cây khỏe là cây không để bệnh có cơ hội”
👉 Thán thư có thể xuất hiện mỗi năm, nhưng vườn được chăm kỹ – bệnh chỉ đi lướt qua.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
