Ở Việt Nam, bắp (ngô) đóng góp vào an ninh lương thực quốc gia và cung cấp nguyên liệu cho nhiều ngành công nghiệp. Tuy nhiên, cây bắp cũng là đối tượng chịu nhiều tác hại của các loại sâu bệnh, trong đó sâu đục thân là một trong những loại gây hại phổ biến và nguy hiểm nhất. Sâu đục thân có thể gây thiệt hại lớn cho năng suất và chất lượng bắp, ảnh hưởng trực tiếp đến kinh tế của người nông dân. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin về nhận biết, điều trị và phòng ngừa sâu đục thân ở cây bắp, giúp người nông dân bảo vệ mùa màng và nâng cao hiệu quả sản xuất.
Đặc điểm hình thái của sâu đục thân ở cây bắp
Bướm trưởng thành:
- Màu nâu vàng
- Sải cánh rộng khoảng 30mm
- Hoạt động chủ yếu về đêm, ban ngày ẩn nấp trong bẹ lá hoặc nõn lá non
Trứng:
- Màu trắng ngà
- Hình bầu dục
- Đẻ thành từng ổ trên lá, thân cây, mỗi ổ có thể lên đến hàng trăm trứng
Sâu non:
- Màu trắng sữa
- Có 5 tuổi
- Đầu đen
- Thân đục ngầu
- Gây hại cho lá, nõn, thân và bắp non
Nhộng:
- Màu nâu nhạt
- Dài khoảng 20mm
- Nằm trong thân hoặc cọng lá
Vòng đời:
- Bướm trưởng thành đẻ trứng trên lá, thân cây.
- Trứng nở thành sâu non, gặm ăn lá, nõn, thân và bắp non.
- Sâu non trải qua 5 tuổi, sau đó hóa nhộng trong thân cây hoặc cọng lá.
- Nhộng phát triển thành bướm trưởng thành, tiếp tục vòng đời.
Dấu hiệu gây hại của sâu đục thân trên cây bắp (ngô):
Lỗ thủng trên lá, thân cây:
- Đây là dấu hiệu dễ nhận biết nhất của sự tấn công của sâu đục thân. Sâu non đục khoét vào lá, thân cây để ăn và di chuyển, tạo ra những lỗ thủng với nhiều kích thước khác nhau.
- Lỗ thủng thường tập trung ở giai đoạn cây trổ cờ – hình thành bắp, vì đây là lúc cây non, mềm mại và dễ bị tấn công hơn.
Phân bã màu nâu đen xuất hiện ở lỗ đục:
- Khi đục khoét bên trong thân cây, sâu non sẽ thải ra phân bã màu nâu đen. Phân bã này thường tích tụ xung quanh lỗ thủng, tạo thành những đốm đen dễ nhìn thấy.
- Lượng phân bã càng nhiều chứng tỏ mức độ tấn công của sâu càng nặng.
Thân cây bị yếu, dễ gãy ngục:
- Sâu đục thân ăn hại bên trong thân cây, làm giảm khả năng vận chuyển nước và dinh dưỡng của cây. Do đó, cây bị yếu đi, còi cọc và dễ gãy ngục, nhất là khi gặp gió mạnh hoặc mưa to.
Bắp bị còi cọc, teo tóp, rụng hạt:
- Sâu non có thể đục vào bắp non, ăn hạt và làm hỏng lõi bắp. Bắp bị hại sẽ còi cọc, teo tóp, không phát triển được và có thể rụng hạt.
- Việc này ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng thu hoạch của cây bắp.
Ngoài ra, một số dấu hiệu khác của sự tấn công của sâu đục thân bao gồm:
- Lá bị rách nát, vàng úa.
- Cây sinh trưởng chậm, còi cọc.
- Bông cờ bị héo úa, không tung phấn.
Bằng cách quan sát kỹ lưỡng những dấu hiệu trên, bà con nông dân có thể phát hiện sớm sự tấn công của sâu đục thân và có biện pháp phòng trừ kịp thời, hiệu quả.
Điều trị sâu đục thân trên cây bắp (ngô)
Biện pháp thủ công:
Ưu điểm:
- Dễ dàng thực hiện, không tốn kém chi phí.
- An toàn cho môi trường và sức khỏe con người.
- Hiệu quả cao đối với các ổ sâu còn nhỏ và số lượng ít.
Nhược điểm:
- Chịu khó khăn khăn, tốn thời gian công sức khi áp dụng trên diện rộng.
- Không thể tiêu diệt hoàn toàn sâu hại, đặc biệt là những ổ sâu nằm sâu bên trong thân cây.
- Ít hiệu quả khi áp lực sâu lớn
Cách thực hiện:
Thu gom, tiêu hủy ổ trứng, sâu non, nhộng:
- Thường xuyên kiểm tra đồng ruộng, phát hiện và thu gom các ổ trứng, sâu non, nhộng của sâu đục thân.
- Bỏ ổ trứng, sâu non, nhộng vào túi nilon hoặc chôn sâu dưới đất để tiêu diệt.
- Dùng dao, kéo cắt bỏ phần thân, cọng lá bị hại:
- Cắt bỏ phần thân, cọng lá bị sâu đục thân, chú ý cắt bỏ cả phần ổ sâu bên trong.
- Bỏ phần thân, cọng lá bị hại vào túi nilon hoặc chôn sâu dưới đất để tiêu diệt sâu hại.
Biện pháp sinh học phòng trừ sâu đục thân trên cây bắp (ngô)
Ưu điểm:
- An toàn cho môi trường và sức khỏe con người.
- Hiệu quả cao đối với một số giai đoạn phát triển của sâu đục thân, đặc biệt là giai đoạn sâu non.
- Góp phần bảo vệ và phát triển hệ sinh thái tự nhiên.
Nhược điểm:
- Hiệu quả có thể chậm hơn so với biện pháp hóa học.
- Chi phí đầu tư cho một số chế phẩm sinh học có thể cao.
- Cần có kiến thức và kỹ thuật để sử dụng hiệu quả.
Một số biện pháp sinh học phổ biến:
Sử dụng các chế phẩm sinh học:
- Bacillus thuringiensis (Bt): Có tác dụng tiêu diệt hiệu quả nhiều loại sâu ăn lá, bao gồm cả sâu đục thân. Bt có thể được sử dụng dưới dạng bột hoặc dung dịch để phun lên lá hoặc tưới vào gốc cây.
- Nấm Beauveria bassiana: Là một loại nấm ký sinh có thể tấn công và tiêu diệt nhiều loại sâu hại, bao gồm cả sâu đục thân. Nấm Beauveria bassiana có thể được sử dụng dưới dạng bào tử hoặc dung dịch để phun lên lá hoặc tưới vào gốc cây.
- Metarhizium anisopliae: Cũng là một loại nấm ký sinh có tác dụng tiêu diệt nhiều loại sâu hại, bao gồm cả sâu đục thân. Metarhizium anisopliae có thể được sử dụng dưới dạng bào tử hoặc dung dịch để phun lên lá hoặc tưới vào gốc cây.
Nuôi ong, kiến, bọ xít,…:
- Một số loài ong, kiến, bọ xít có thể săn mồi và tiêu diệt sâu đục thân, đặc biệt là giai đoạn sâu non. Bà con nông dân có thể tạo điều kiện cho các loài thiên địch này phát triển bằng cách trồng các loại hoa có mật, xây dựng tổ nhân tạo cho ong, kiến,…
Biện pháp hóa học phòng trừ sâu đục thân trên cây bắp (ngô)
Ưu điểm:
- Hiệu quả nhanh chóng và cao đối với nhiều loại sâu hại, bao gồm cả sâu đục thân.
- Dễ dàng sử dụng và áp dụng trên diện rộng.
Nhược điểm:
- Gây hại cho môi trường và sức khỏe con người nếu sử dụng không đúng cách.
- Gây ra hiện tượng kháng thuốc ở sâu hại nếu sử dụng lặp đi lặp lại nhiều lần.
- Có thể ảnh hưởng đến các loài thiên địch có ích.
Một số loại thuốc trừ sâu hóa học thường được sử dụng:
- Chlorpyrifos-methyl: Thuốc có tác dụng tiếp xúc và vị độc, hiệu quả cao đối với sâu non và nhộng của sâu đục thân.
- Lufenuron: Thuốc có tác dụng xâm nhập và gây rối loạn lột xác của sâu, hiệu quả cao đối với giai đoạn ấu trùng của sâu đục thân.
- Fipronil: Thuốc có tác dụng tiếp xúc và vị độc, hiệu quả cao đối với nhiều loại sâu hại, bao gồm cả sâu đục thân.
Lưu ý:
- Cần sử dụng thuốc trừ sâu hóa học theo hướng dẫn của cơ quan bảo vệ thực vật.
- Tuân thủ các nguyên tắc an toàn khi sử dụng thuốc trừ sâu.
- Chỉ sử dụng thuốc khi thật cần thiết và lựa chọn loại thuốc phù hợp với đối tượng sâu hại và giai đoạn phát triển của cây.
- Kết hợp biện pháp hóa học với các biện pháp phòng trừ khác để hạn chế tác hại của thuốc trừ sâu đối với môi trường và sức khỏe con người.
Biện pháp phòng ngừa sâu đục thân trên cây bắp (ngô)
Biện pháp canh tác:
Ưu điểm:
- Dễ dàng thực hiện, không tốn kém chi phí.
- Hiệu quả lâu dài, góp phần bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên.
Nhược điểm:
- Có thể ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng cây bắp nếu không áp dụng hợp lý.
Một số biện pháp canh tác phổ biến:
- Luân canh với cây trồng khác họ: Việc luân canh với cây trồng khác họ sẽ giúp hạn chế nguồn thức ăn và nơi cư trú của sâu đục thân, từ đó làm giảm nguy cơ gây hại cho cây bắp.
- Chọn giống bắp (ngô) có khả năng chống chịu sâu bệnh: Nên chọn các giống bắp có khả năng chống chịu sâu đục thân tốt để hạn chế sự tấn công của sâu hại.
- Vệ sinh đồng ruộng, thu dọn tàn dư cây trồng sau thu hoạch: Cần thu dọn và tiêu hủy tàn dư cây trồng sau thu hoạch để loại bỏ nơi trú ẩn của sâu đục thân.
- Trồng xen canh các cây hoa đu đủ, mướp đắng,…: Một số loài hoa như hoa đu đủ, mướp đắng có thể thu hút các loài thiên địch của sâu đục thân,
Biện pháp bón phân
Ưu điểm:
- Tăng cường sức đề kháng cho cây, giúp cây chống chịu tốt hơn với sâu bệnh.
- Hạn chế sự phát triển của sâu đục thân.
Nhược điểm:
- Nếu bón phân không hợp lý có thể dẫn đến tình trạng cây dễ bị sâu bệnh tấn công.
Cách bón phân:
- Bón phân cân đối, hợp lý: Cần bón phân cân đối các yếu tố NPK theo đúng tỷ lệ phù hợp với từng giai đoạn phát triển của cây. Tránh bón thừa đạm vì sẽ kích thích cây phát triển cành lá sum suê, tạo điều kiện cho sâu đục thân tấn công.
- Bón lót bằng phân chuồng hoai mục: Bón lót bằng phân chuồng hoai mục sẽ giúp cung cấp cho cây nguồn dinh dưỡng hữu cơ cần thiết, đồng thời cải thiện cấu trúc đất, tăng cường khả năng giữ nước và dinh dưỡng cho cây.
Biện pháp quản lý nước
Ưu điểm:
- Hạn chế sự phát triển của sâu đục thân.
- Tăng cường sức đề kháng cho cây.
Nhược điểm:
- Nếu quản lý nước không hợp lý có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của cây.
Cách quản lý nước:
Tưới tiêu hợp lý:
- Cần tưới nước cho cây bắp đầy đủ theo nhu cầu của từng giai đoạn phát triển.
- Tránh tưới nước quá nhiều, đặc biệt là trong giai đoạn cây con và bắp non vì sẽ tạo môi trường ẩm ướt, thuận lợi cho sâu đục thân phát triển.
- Nên tưới nước vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát.
Tháo nước tiêu úng kịp thời:
- Sau khi mưa lớn, cần tháo nước tiêu úng kịp thời để tránh cho ruộng bắp bị úng nước.
- Việc tháo nước tiêu úng sẽ giúp hạn chế sự phát triển của nấm bệnh và tạo điều kiện cho cây sinh trưởng tốt hơn.
Như vậy, bài viết đã trình bày những biện pháp nhận biết, điều trị và phòng ngừa sâu đục thân hại cây bắp một cách hiệu quả. Việc áp dụng đồng bộ các biện pháp trên sẽ giúp bảo vệ cây trồng, nâng cao năng suất và chất lượng bắp, góp phần mang lại lợi nhuận cho người nông dân. Bên cạnh ra, nghiên cứu và phát triển các giống bắp lai có khả năng chống chịu sâu bệnh tốt cũng là một hướng đi tiềm năng để hạn chế tối đa tác hại của sâu đục thân.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
- Shopee: https://shopee.vn/shop/87096923
