Khi cây trồng có dấu hiệu cần bổ sung dinh dưỡng, người trồng thường đứng trước hai lựa chọn: bón phân qua đất hoặc phun phân qua lá.
Mỗi phương pháp đều có những ưu điểm riêng, nhưng cũng tiềm ẩn những giới hạn mà nếu không hiểu rõ, việc bón phân có thể không đạt được hiệu quả như mong đợi.
Bón qua đất: chậm hơn nhưng bền vững.
Phun qua lá: nhanh hơn nhưng ngắn hạn và phụ thuộc nhiều vào điều kiện môi trường.
Chọn sai phương pháp, không những tốn kém chi phí mà còn làm cây không hấp thu kịp dinh dưỡng, thậm chí gây ra những stress sinh lý không đáng có.
Vậy cụ thể, cơ chế hấp thu NPK qua đất và qua lá khác nhau thế nào?
Khi nào nên bón qua đất, khi nào nên ưu tiên phun qua lá?
Bài viết hôm nay sẽ giúp bạn giải đáp những câu hỏi này một cách chi tiết và thực tiễn nhất.
1️⃣ Cơ chế hấp thu NPK qua đất
Trong tự nhiên, đất là nguồn cung cấp dinh dưỡng chính cho cây trồng.
Khi bón phân NPK xuống đất, quá trình hấp thu dinh dưỡng diễn ra chủ yếu thông qua hệ thống rễ, với nhiều bước trung gian phức tạp.
Dung dịch đất:
Phân bón sau khi hòa tan trong nước tạo thành dung dịch đất – môi trường chứa các ion dinh dưỡng như NH₄⁺, NO₃⁻ (đạm), H₂PO₄⁻ (lân), K⁺ (kali).
Rễ cây hấp thu các ion này thông qua các tế bào biểu bì rễ và rễ tơ.
Cơ chế vận chuyển:
Các ion dinh dưỡng được vận chuyển từ môi trường đất vào rễ nhờ cơ chế khuếch tán, hấp thu chủ động (tốn năng lượng) hoặc dòng chảy nước (mass flow).
Sau đó, dinh dưỡng tiếp tục được vận chuyển lên thân, lá, hoa và trái thông qua hệ thống mạch dẫn (xylem và phloem).
Yếu tố ảnh hưởng:
Quá trình hấp thu NPK qua đất chịu ảnh hưởng bởi rất nhiều yếu tố:
pH đất (độ chua – kiềm) quyết định khả dụng của ion dinh dưỡng.
Độ ẩm đất cần đủ để hòa tan phân và hỗ trợ dòng chảy dinh dưỡng.
Sức khỏe bộ rễ (số lượng rễ tơ, tình trạng rễ non, rễ trưởng thành).
Nhiệt độ đất và hoạt động của hệ vi sinh vật đất.
2️⃣ Cơ chế hấp thu NPK qua lá
Bên cạnh con đường truyền thống qua rễ, cây trồng cũng có thể hấp thu dinh dưỡng trực tiếp qua lá, thông qua quá trình phun phân bón lá.
Bề mặt lá – cửa ngõ hấp thu:
Lá cây có hai thành phần chính tham gia vào quá trình hấp thu:
Biểu bì lá: lớp màng ngoài cùng, có khả năng thấm nước và ion ở mức giới hạn.
Khí khổng: những lỗ nhỏ li ti trên bề mặt lá (chủ yếu mặt dưới), nơi diễn ra trao đổi khí và cũng là điểm dễ hấp thu phân bón nhất khi dung dịch chạm vào.
Quá trình thẩm thấu dinh dưỡng:
Khi dung dịch phân bón được phun lên lá, các phân tử dinh dưỡng thẩm thấu qua lớp biểu bì hoặc đi qua khí khổng.
Dinh dưỡng được vận chuyển nhanh vào hệ thống mạch dẫn, lưu thông đến các mô khác của cây.
Yếu tố ảnh hưởng:
Độ ẩm của không khí: độ ẩm cao hỗ trợ thẩm thấu tốt hơn.
Nhiệt độ: nhiệt độ vừa phải (20–30°C) giúp khí khổng mở, tăng khả năng hấp thu.
Tình trạng lá: lá non, lá đang hoạt động mạnh hấp thu tốt hơn lá già hoặc lá bệnh.
Công thức và nồng độ dung dịch phun: dung dịch pha đúng tỷ lệ giúp tăng hiệu quả thẩm thấu mà không gây cháy lá.
3️⃣ Ưu điểm và hạn chế của bón NPK qua đất
Bón phân NPK qua đất là phương pháp truyền thống và vẫn đóng vai trò xương sống trong hầu hết các hệ thống canh tác nông nghiệp.
Tuy nhiên, như bất kỳ phương thức nào, nó cũng có những ưu điểm và hạn chế riêng.
Ưu điểm:
Cung cấp lượng dinh dưỡng lớn và ổn định: Phân bón hòa tan vào dung dịch đất, tạo nguồn dinh dưỡng dồi dào cho bộ rễ hấp thu liên tục trong thời gian dài.
Nuôi dưỡng toàn diện: Khi hấp thu qua đất, dinh dưỡng đi từ rễ lên thân, lá, hoa và trái theo quy trình tuần hoàn tự nhiên, đảm bảo cây phát triển đồng bộ về kích thước và sức sống.
Tương tác tốt với hệ sinh vật đất: Phân bón trong đất còn kích thích hoạt động của vi sinh vật, góp phần vào chu trình khoáng hóa tự nhiên, làm giàu thêm hệ sinh thái đất nếu quản lý tốt.
Hạn chế:
Phân bón dễ thất thoát: Nếu đất có khả năng giữ phân kém (như đất cát) hoặc gặp mưa lớn sau khi bón, lượng lớn NPK có thể bị rửa trôi khỏi vùng rễ, gây lãng phí và ô nhiễm nước ngầm.
Hấp thu chậm hơn: Sau khi bón, cần một khoảng thời gian nhất định để dinh dưỡng hòa tan, di chuyển đến vùng rễ và được hấp thu, nên phản ứng sinh lý của cây không nhanh như phun qua lá.
Hiệu quả bị ảnh hưởng mạnh bởi chất lượng đất: Đất chua, đất mặn, đất chai cứng đều cản trở khả năng hòa tan và hấp thu NPK, làm giảm hiệu suất bón phân.
4️⃣ Ưu điểm và hạn chế của phun NPK qua lá
Phun NPK qua lá là phương pháp bổ sung dinh dưỡng nhanh chóng cho cây, nhất là trong những tình huống cần xử lý gấp hoặc khi hệ thống rễ hoạt động yếu.
Tuy nhiên, phương pháp này cũng có những giới hạn tự nhiên cần hiểu rõ để áp dụng đúng cách.
Ưu điểm:
Tốc độ hấp thu nhanh: Phân bón phun trực tiếp lên bề mặt lá, thẩm thấu nhanh qua biểu bì và khí khổng, giúp cây phản ứng sinh lý chỉ sau 1–3 ngày.
Thích hợp trong điều kiện rễ yếu hoặc đất khó khăn: Khi rễ tổn thương (bệnh rễ, úng ngập, đất chai), phun qua lá trở thành con đường ngắn nhất để bổ sung dinh dưỡng kịp thời.
Điều chỉnh dinh dưỡng linh hoạt: Có thể chọn phun đơn lẻ theo nhu cầu (ví dụ phun bổ sung lân khi cây chuẩn bị phân hóa mầm hoa, hoặc kali khi trái đang lớn nhanh).
Giảm thiểu thất thoát: Không lo rửa trôi phân như khi bón đất, nếu phun đúng kỹ thuật và điều kiện thời tiết thuận lợi.
Hạn chế:
Khó cung cấp lượng lớn dinh dưỡng: Lá chỉ hấp thu được một lượng nhỏ NPK mỗi lần phun; không thể thay thế hoàn toàn vai trò nuôi dưỡng dài hạn của bón qua đất.
Tác động ngắn hạn: Sau một thời gian ngắn, nếu không phun bổ sung lại, cây sẽ nhanh chóng thiếu hụt dinh dưỡng trở lại.
Dễ bị ảnh hưởng bởi thời tiết:
Nếu phun khi trời nắng gắt, dung dịch bốc hơi nhanh, hiệu quả thấp và có nguy cơ gây cháy lá.
Nếu gặp mưa ngay sau khi phun, phân bị rửa trôi, mất tác dụng.
Yêu cầu kỹ thuật phun cao: Cần pha đúng nồng độ, phun đều, chọn đúng thời điểm trong ngày (sáng sớm hoặc chiều mát).
5️⃣ Khi nào nên ưu tiên bón qua đất? Khi nào nên ưu tiên bón qua lá?
Hiểu rõ ưu – nhược điểm của từng phương pháp, người trồng có thể chủ động lựa chọn cách bổ sung NPK phù hợp nhất với tình trạng thực tế của vườn cây.
Không phải lúc nào cũng nên chỉ bón qua đất, cũng không phải cứ thiếu dinh dưỡng là phun lá ngay lập tức.
Ưu tiên bón qua đất khi:
Cây đang ở giai đoạn phát triển thân lá, ra hoa, nuôi trái dài hạn.
→ Nhu cầu dinh dưỡng lớn, ổn định, cần nền dinh dưỡng dồi dào liên tục.
Bộ rễ khỏe mạnh, đất canh tác tốt.
→ Rễ có khả năng hấp thu dinh dưỡng hiệu quả từ đất mà không gặp trở ngại lớn.
Điều kiện thời tiết thuận lợi: đất ẩm vừa đủ, không mưa kéo dài hoặc nắng hạn quá mức.
Ưu tiên phun qua lá khi:
Cần bổ sung dinh dưỡng nhanh chóng trong thời gian ngắn.
→ Ví dụ: cây biểu hiện thiếu vi lượng hoặc NPK nhẹ trên lá, cần phục hồi gấp.
Bộ rễ yếu hoặc đất gặp vấn đề:
→ Thối rễ, ngập úng, đất phèn mặn, đất chai cứng không thuận lợi cho rễ hút phân.
Giai đoạn sinh lý đặc biệt:
→ Kích thích phân hóa mầm hoa, dưỡng trái non nhanh chóng trước những cột mốc quan trọng (ra hoa tập trung, trái cần lớn nhanh…).
Thời tiết thuận lợi cho phun:
→ Trời mát, độ ẩm cao, không có mưa dự kiến trong vòng 6–12 tiếng sau phun.
Kết hợp linh hoạt:
Trong thực tế canh tác, sự kết hợp giữa bón đất và phun lá vào những thời điểm chiến lược sẽ giúp tối ưu hiệu quả hấp thu dinh dưỡng, tăng cường sức khỏe cây và ổn định năng suất lâu dài.
Kết luận
Bổ sung dinh dưỡng cho cây trồng không chỉ là việc lựa chọn loại phân bón phù hợp, mà còn là sự lựa chọn đúng cách thức hấp thu.
Bón qua đất là phương pháp nền tảng, bền vững, nuôi dưỡng cây dài hạn, phù hợp cho giai đoạn phát triển chính.
Phun qua lá là biện pháp bổ sung nhanh, hiệu quả trong những tình huống đặc biệt khi cây cần hỗ trợ cấp tốc hoặc khi rễ không thể hấp thu tốt.
Không có phương pháp nào hoàn toàn thay thế phương pháp nào.
Sự phối hợp linh hoạt giữa bón đất và phun lá, dựa trên tình trạng thực tế của cây trồng, đất đai và thời tiết, mới là chìa khóa để quản lý dinh dưỡng tối ưu, nâng cao sức khỏe cây trồng, tối ưu chi phí, và đảm bảo năng suất bền vững.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
