Một số loại rệp gây hại ở cây trồng

Rệp gây hại ở cây trồng
10
Th1

Rệp là một trong những loại sâu bệnh phổ biến và gây hại nghiêm trọng đối với cây trồng. Chúng không chỉ làm giảm năng suất mà còn ảnh hưởng lớn đến chất lượng sản phẩm nông nghiệp. Với khả năng sinh sản nhanh chóng và thích nghi linh hoạt với nhiều điều kiện môi trường, các loại rệp trở thành mối đe dọa khó kiểm soát đối với người làm nông. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu một số loại rệp gây hại thường gặp ở cây trồng, từ đó đưa ra các biện pháp phòng trừ hiệu quả nhằm bảo vệ mùa màng một cách bền vững.

Rệp sáp (Planococcus spp.)

Rệp sáp là loài côn trùng nhỏ thuộc bộ Cánh đều (Hemiptera), họ Rệp sáp (Pseudococcidae):

  • Hình dạng: Rệp trưởng thành có cơ thể bầu dục, màu trắng hoặc hơi vàng nhạt, phủ một lớp sáp mỏng dạng bột trắng.
  • Kích thước: Dài từ 1-4 mm tùy loài và giai đoạn phát triển.
  • Sinh sản: Rệp sáp có khả năng sinh sản nhanh, đa số sinh sản đơn tính, con cái đẻ trứng hoặc sinh sản noãn thai (trứng nở ngay trong cơ thể).
  • Phân bố: Thường trú ẩn ở mặt dưới lá, kẽ lá, cuống quả hoặc rễ cây, đặc biệt ở những nơi rậm rạp và ẩm thấp.

Tác hại

Rệp sáp gây thiệt hại nghiêm trọng cho cây trồng thông qua các cơ chế sau:

  • Hút nhựa cây: Rệp sáp chích hút nhựa cây ở lá, thân, cuống và quả, làm cây bị suy yếu, vàng lá, rụng lá, còi cọc và giảm năng suất.
  • Tạo điều kiện cho nấm muội đen phát triển: Rệp tiết dịch mật ngọt, là môi trường thuận lợi cho nấm muội đen phát triển, che phủ lá và quả, ảnh hưởng đến quá trình quang hợp và chất lượng nông sản.
  • Lan truyền bệnh virus: Một số loài rệp sáp là tác nhân truyền bệnh virus nguy hiểm cho cây trồng.

Các cây trồng bị hại

Rệp sáp gây hại trên nhiều loại cây trồng, đặc biệt là:

  • Cây công nghiệp:
    • Cà phê: Rệp sáp tấn công quả, cuống quả và rễ, làm giảm năng suất và chất lượng cà phê.
    • Hồ tiêu: Gây hại ở rễ và dây tiêu, dẫn đến tình trạng héo chết nhanh hoặc chậm.
  • Cây ăn trái:
    • Sầu riêng: Rệp sáp gây hại trên lá non, cuống hoa và quả, làm giảm năng suất và ảnh hưởng đến thương phẩm.
    • Mãng cầu, mít, xoài: Rệp gây hiện tượng vàng lá, rụng trái non, giảm chất lượng quả.
  • Rau màu: Dưa leo, cà chua, cải xanh thường bị rệp sáp gây hại ở giai đoạn cây non, làm cây còi cọc và chậm phát triển.
  • Hoa và cây cảnh: Hoa cúc, lan, hồng thường bị rệp sáp tấn công ở lá non và hoa, ảnh hưởng đến giá trị thương mại.



Rệp vảy (Coccidae spp.)

Rệp vảy (Coccidae spp.) là nhóm côn trùng thuộc họ Coccidae, thường gặp ở các loại cây trồng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Một số đặc điểm chính của chúng:

  • Hình thái: Rệp có kích thước nhỏ, cơ thể hình bầu dục, phủ một lớp vảy bảo vệ cứng hoặc mềm. Màu sắc thay đổi tùy loài, phổ biến là màu nâu, đen hoặc vàng.
  • Sinh sản: Rệp vảy sinh sản nhanh, chủ yếu qua hình thức đẻ trứng hoặc sinh con non. Một số loài có khả năng sinh sản vô tính.
  • Chu kỳ sống: Gồm 3 giai đoạn: trứng, ấu trùng, và trưởng thành. Rệp non (ấu trùng) di chuyển để tìm nơi bám, trong khi rệp trưởng thành ít di chuyển, bám chặt vào bề mặt lá, thân hoặc quả cây.

Tác hại

Rệp vảy gây hại bằng cách hút nhựa cây và tiết ra chất dịch ngọt, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của cây trồng. Một số tác hại chính bao gồm:

  • Hút nhựa cây: Rệp chích hút nhựa cây làm cây suy kiệt, giảm khả năng quang hợp, dẫn đến vàng lá, rụng lá, chậm phát triển hoặc chết cây.
  • Gây nấm bồ hóng: Chất dịch ngọt mà rệp tiết ra là môi trường lý tưởng cho nấm bồ hóng phát triển, làm đen bề mặt lá và quả, ảnh hưởng đến chất lượng nông sản.
  • Lây lan virus: Một số loài rệp vảy còn là môi giới truyền các bệnh virus nguy hiểm cho cây trồng.

Các cây trồng bị hại

Rệp vảy có phổ ký chủ rộng, gây hại trên nhiều loại cây trồng khác nhau, đặc biệt:

  • Cây công nghiệp: Cà phê, hồ tiêu, chè, cao su.
  • Cây ăn trái: Sầu riêng, xoài, cam, quýt, bưởi, nhãn, vải.
  • Rau màu: Cà chua, dưa leo, bí xanh.
  • Cây cảnh và hoa: Hoa cúc, lan, bonsai.

Rệp phấn trắng (Bemisia tabaci)

Đặc điểm của rệp phấn trắng (Bemisia tabaci)

  • Hình dạng: Rệp phấn trắng là côn trùng nhỏ, có kích thước chỉ từ 1-2 mm. Cơ thể màu vàng nhạt, phủ một lớp phấn trắng như bột, cánh trong suốt và có phấn trắng đặc trưng.
  • Vòng đời:
    • Trứng: Hình bầu dục, kích thước nhỏ, màu vàng nhạt, thường được đẻ tập trung ở mặt dưới lá.
    • Ấu trùng: Sau khi nở, ấu trùng bám chặt vào mặt lá, hút nhựa để phát triển.
    • Thành trùng: Hoạt động mạnh vào sáng sớm và chiều tối, bay nhanh khi bị tác động.
  • Điều kiện thuận lợi: Rệp phấn trắng phát triển mạnh trong điều kiện khô nóng, ẩm độ cao, ít mưa. Vòng đời ngắn, sinh sản nhanh và có thể kháng thuốc nếu sử dụng không đúng cách.

Tác hại

  • Rệp phấn trắng bám vào mặt dưới lá, hút nhựa cây làm cây suy kiệt, lá vàng úa, giảm quang hợp và năng suất.
  • Khi hút nhựa, chúng tiết ra dịch ngọt làm môi trường lý tưởng cho nấm bồ hóng phát triển, tạo các mảng đen trên lá, cản trở quang hợp.
  • Rệp phấn trắng là tác nhân lây truyền nhiều loại virus thực vật, đặc biệt là các bệnh vàng lá, xoăn lá và khảm lá. Những bệnh này gây thiệt hại nghiêm trọng, thậm chí làm mất trắng mùa vụ.

Các cây trồng bị hại

Rệp phấn trắng tấn công trên nhiều loại cây trồng, đặc biệt:

  • Cây rau màu: Cà chua, dưa leo, bắp cải, cải xanh, đậu cô ve, ớt. Các triệu chứng thường gặp là vàng lá, xoăn lá, giảm năng suất.
  • Cây công nghiệp ngắn ngày: Bông, thuốc lá, đậu nành gây rụng lá, suy giảm năng suất sợi hoặc hạt.
  • Cây ăn trái: Sầu riêng, xoài, nhãn, chôm chôm, tấn công mạnh vào giai đoạn ra lá non, gây rụng lá, ảnh hưởng đến sinh trưởng và năng suất.
  • Cây cảnh và hoa: Hoa cúc, hoa hồng, dạ yến thảo gây mất thẩm mỹ, giảm giá trị thương phẩm.



Rệp muội (Aphididae spp.)

Rệp muội, hay còn gọi là rệp vừng, thuộc họ Aphididae, là loài côn trùng gây hại phổ biến trong nông nghiệp. Chúng có những đặc điểm nhận diện như sau:

  • Kích thước: Rệp muội có kích thước nhỏ, dài khoảng 1-3 mm, cơ thể mềm và hình oval.
  • Màu sắc: Màu sắc của chúng có thể thay đổi từ xanh lá cây, vàng, đen, đến màu đỏ tùy thuộc vào loài và môi trường sống.
  • Cấu tạo cơ thể: Rệp muội có một đôi râu dài và một đôi chân mảnh. Cơ thể của chúng thường có dạng thuôn dài hoặc tròn.
  • Phương thức sinh sản: Rệp muội có khả năng sinh sản nhanh chóng và có thể sinh sản vô tính, không cần giao phối, nên chúng phát triển rất mạnh mẽ trong một thời gian ngắn.

Tác hại

Rệp muội gây hại chủ yếu qua hai phương thức:

  • Rệp muội hút nhựa từ các mô cây, làm suy yếu cây trồng, dẫn đến giảm khả năng quang hợp và sức đề kháng của cây. Việc hút nhựa gây rối loạn sinh lý của cây, khiến cây còi cọc, lá vàng úa, đôi khi là chết cây.
  • Rệp muội là một trong những vector chính truyền bệnh virus cho cây, như virus chéo (tungro) hay virus vằn lá (mosaic). Chúng còn có thể truyền các bệnh nấm và vi khuẩn, làm gia tăng mức độ nhiễm bệnh.
  • Khi mật độ rệp muội quá lớn, chúng có thể gây ra hiện tượng “rỉ mật”, tức là thải ra một chất dịch ngọt khiến cây bị dính và tạo điều kiện cho nấm đen phát triển. Điều này ảnh hưởng đến năng suất cây trồng và chất lượng sản phẩm.

Các cây trồng bị hại

Rệp muội có thể tấn công nhiều loại cây trồng, đặc biệt là các cây trồng có lá non mềm. Các cây trồng phổ biến bị rệp muội tấn công gồm:

  • Cây ăn quả: Sầu riêng, xoài, nhãn, vải, táo, nho.
  • Cây rau màu: Cà chua, dưa leo, bắp cải, cải thìa, đậu các loại.
  • Cây công nghiệp: Cà phê, hồ tiêu, đậu nành.
  • Cây hoa: Hoa hồng, cúc, lily.

Đặc điểm của Rệp gỗ (Pseudococcus spp.)

Rệp gỗ (Pseudococcus spp.) là một loài rệp gây hại phổ biến trên nhiều loại cây trồng. Đây là loài rệp có thân mềm, màu trắng hoặc xám nhạt, và có vảy bọc ngoài cơ thể, làm cho chúng có thể khó nhận biết khi chúng ẩn nấp dưới lá, cành cây hoặc các khe hở trên cây. Rệp gỗ di chuyển chậm và thường sống thành các nhóm lớn, gây hại tại các bộ phận mềm của cây như cành, lá non và hoa.

Tác hại

  • Rệp gỗ chích hút nhựa từ các bộ phận của cây, đặc biệt là lá non, chồi non và cành non. Khi hút nhựa, cây sẽ mất đi nguồn dinh dưỡng quan trọng, làm cây yếu đi, lá chuyển vàng và còi cọc. Sự nhiễm độc này có thể làm giảm năng suất và chất lượng cây trồng, đặc biệt là với các cây có giá trị kinh tế cao như sầu riêng, cà phê, và cây ăn trái khác.
  • Rệp gỗ tiết ra một chất thải ngọt, gọi là mật đường, nơi đây là môi trường thuận lợi cho sự phát triển của nấm mốc đen. Nấm mốc này không chỉ làm giảm khả năng quang hợp của cây mà còn làm tăng độ ẩm, tạo điều kiện cho các bệnh khác phát triển.
  • Rệp gỗ là môi trường truyền bệnh cho nhiều loại virus gây hại cho cây, đặc biệt là trong các khu vực có mật độ rệp cao, như trong các vườn cây trồng dày đặc.

Các cây trồng bị hại

  • Sầu riêng: Rệp gỗ gây hại chủ yếu ở các cành, lá non, làm giảm sức khỏe cây và ảnh hưởng đến năng suất quả. Vết thương do rệp hút nhựa có thể tạo điều kiện cho các bệnh khác xâm nhập.
  • Cây cà phê: Rệp gỗ có thể gây hại cho cây cà phê, làm giảm năng suất và chất lượng hạt. Cây cà phê dễ bị rệp xâm nhập khi còn là cây con hoặc trong giai đoạn ra hoa.
  • Cây hồ tiêu: Loài rệp này cũng có thể gây hại cho cây hồ tiêu, làm lá bị vàng và rụng sớm, làm giảm sự phát triển của cây.
  • Cây ăn trái (Chôm chôm, Sầu riêng, Cam, Quýt): Rệp gỗ gây ảnh hưởng đến các loại cây ăn trái khác bằng cách làm giảm sức sống của cây, ảnh hưởng đến chất lượng quả và đôi khi gây thối quả.
  • Hoa (Hoa cúc): Rệp gỗ có thể xâm nhập vào hoa cúc, làm giảm sự phát triển của cây, đồng thời tạo điều kiện cho sự phát triển của nấm mốc đen, làm giảm chất lượng hoa.

Rệp mềm (Aphis spp.)

Rệp mềm (Aphis spp.) là một loài côn trùng thuộc bộ Hemiptera, họ Aphididae. Đây là loại sâu bệnh gây hại phổ biến trên nhiều loại cây trồng, đặc biệt là cây ăn quả, cây công nghiệp và cây hoa màu. Một số đặc điểm nổi bật của rệp mềm bao gồm:

  • Kích thước nhỏ: Rệp mềm thường có kích thước khoảng 1-2 mm, màu sắc có thể thay đổi từ xanh lá cây đến đen hoặc nâu, tùy thuộc vào loài và môi trường sống.
  • Cơ thể mềm: Loại rệp này có cơ thể mềm mại, dễ biến dạng khi bị tác động.
  • Chân ngắn: Chân của chúng không phát triển mạnh mẽ, nhưng chúng có khả năng di chuyển nhanh.
  • Miệng chích hút: Rệp mềm sử dụng miệng chích để hút nhựa cây, chủ yếu tập trung vào các phần non như lá, ngọn cây, hoa hoặc quả non.
  • Sinh sản nhanh chóng: Rệp mềm có khả năng sinh sản cực kỳ nhanh, chỉ trong một thời gian ngắn có thể sinh ra hàng nghìn cá thể.

Tác hại

Rệp mềm gây hại cho cây trồng chủ yếu thông qua việc hút nhựa cây, làm suy yếu cây và gây ra các ảnh hưởng tiêu cực:

  • Hút nhựa cây: Rệp mềm chích vào các bộ phận non của cây, hút nhựa và làm giảm khả năng phát triển của cây. Điều này có thể dẫn đến sự còi cọc, vàng lá, hoặc thậm chí chết cây nếu nhiễm nặng.
  • Sự lây lan của bệnh: Rệp mềm là vật trung gian lây lan các bệnh virus, đặc biệt là bệnh vàng lá, virus gây khảm trên cây cà chua, dưa leo, và các loại cây trồng khác.
  • Sự phát triển của nấm đen: Chất thải của rệp mềm (mật độ nhựa cây) tạo điều kiện cho nấm đen phát triển, phủ kín bề mặt lá và làm giảm khả năng quang hợp của cây.
  • Giảm năng suất: Do cây bị suy yếu, khả năng ra hoa, kết trái và năng suất giảm đi đáng kể. Ngoài ra, cây cũng dễ bị tấn công bởi các sâu bệnh khác.

Các cây trồng bị hại

Rệp mềm có thể gây hại trên nhiều loại cây trồng, đặc biệt là những cây có lá non và chồi non dễ bị chích hút. Các cây trồng phổ biến bị ảnh hưởng bao gồm:

  • Cây cà phê: Rệp mềm có thể gây hại cho cây cà phê, làm giảm chất lượng lá và ảnh hưởng đến sự phát triển của cây.
  • Cây sầu riêng: Rệp mềm có thể tấn công cây sầu riêng, làm suy yếu cây, ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và chất lượng quả.
  • Cây hồ tiêu: Cây hồ tiêu cũng là một trong những loại cây dễ bị rệp mềm tấn công, dẫn đến suy giảm năng suất.
  • Cây cà chua: Đây là một trong những loại cây hoa màu thường bị rệp mềm tấn công, ảnh hưởng đến sản lượng và chất lượng của quả.
  • Cây dưa leo: Rệp mềm cũng có thể ảnh hưởng đến cây dưa leo, làm giảm khả năng phát triển và gây nhiễm bệnh.
  • Hoa cúc: Rệp mềm có thể làm giảm chất lượng của hoa, đặc biệt là những loại hoa nhạy cảm với sâu bệnh.



Rệp đen (Toxoptera spp.)

Rệp đen (Toxoptera spp.) là một loài côn trùng thuộc họ Aphididae, nổi bật với màu sắc đen hoặc xám đen. Chúng có kích thước nhỏ, khoảng 1-2 mm, và cơ thể mềm. Rệp đen có hai đôi cánh trong suốt, có thể bay để di chuyển từ cây này sang cây khác. Chúng sinh sống chủ yếu ở mặt dưới lá và chồi non của cây trồng, dùng chích hút dịch cây để sinh trưởng và phát triển.

Tác hại

  • Chích hút nhựa cây: Rệp đen chích vào mô cây để hút nhựa cây, làm suy yếu cây trồng. Sự hút dịch này làm giảm khả năng quang hợp của cây, khiến cây còi cọc, phát triển chậm, và giảm năng suất.
  • Truyền bệnh virus: Rệp đen là tác nhân truyền nhiều loại virus gây bệnh cho cây trồng, như bệnh virus khảm lá, bệnh vàng lá, và các bệnh khác. Điều này có thể gây thiệt hại lớn cho cây trồng, đặc biệt là trong những vụ mùa quan trọng.
  • Sản sinh mật đường: Khi hút nhựa cây, rệp đen thải ra mật đường, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nấm mốc đen (fumagina). Mảng nấm mốc này làm giảm hiệu quả quang hợp và ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm nông sản.
  • Gây méo mó, biến dạng lá và quả: Việc rệp đen tấn công vào cây non và chồi non có thể gây biến dạng lá, hoa và quả, ảnh hưởng đến thẩm mỹ và chất lượng sản phẩm nông sản.

Các cây trồng bị hại

Rệp đen có thể tấn công hầu hết các loại cây trồng, đặc biệt là các cây trồng rau màu, cây ăn trái, và cây công nghiệp. Một số cây trồng thường xuyên bị rệp đen tấn công bao gồm:

  • Cây sầu riêng: Rệp đen có thể tấn công lá, chồi non, và hoa sầu riêng, gây hại cho sự phát triển của cây.
  • Cây cà phê: Rệp đen cũng tấn công cà phê, gây giảm năng suất và chất lượng quả.
  • Cây hồ tiêu: Rệp đen có thể ảnh hưởng đến sinh trưởng của cây hồ tiêu, làm giảm năng suất tiêu.
  • Cây rau màu: Các loại rau như cà chua, dưa leo, và bầu bí cũng bị rệp đen tấn công, ảnh hưởng đến chất lượng và số lượng sản phẩm.
  • Cây ăn trái khác: Các loại cây như táo, cam, và dưa cũng bị ảnh hưởng bởi sự tấn công của rệp đen.

Rệp cam (Aonidiella aurantii)

Rệp cam (Aonidiella aurantii) là một loài sâu hại thuộc họ Rệp vảy (Diaspididae), thường được tìm thấy trên các cây trồng có quả và lá. Chúng có đặc điểm nhận dạng như sau:

  • Kích thước: Rệp trưởng thành có kích thước khoảng 1-2 mm.
  • Màu sắc: Khi trưởng thành, chúng có màu trắng sữa hoặc vàng nhạt.
  • Hình dạng: Rệp có vỏ bảo vệ cứng, hình dạng tròn hoặc hơi dẹt.
  • Sự phát triển: Rệp cam trải qua 4 giai đoạn phát triển: trứng, ấu trùng (thường là dạng di động), nymph (không di động) và trưởng thành.
  • Rệp cam thường bám vào các bộ phận của cây như quả, lá, cành và chồi non, tạo thành một lớp vỏ bảo vệ bên ngoài.

Tác hại

Rệp cam gây hại chủ yếu thông qua việc hút nhựa từ cây, dẫn đến các vấn đề sau:

  • Làm suy yếu cây trồng: Hút nhựa cây khiến cây bị suy yếu, cành lá còi cọc và năng suất giảm sút.
  • Nhiễm khuẩn: Khi rệp hút nhựa cây, chúng có thể mang theo mầm bệnh gây hại khác, dẫn đến việc cây bị nhiễm vi khuẩn hoặc nấm, làm tăng nguy cơ bệnh.
  • Bạc lá, vàng lá: Cây bị hút nhiều nhựa sẽ có hiện tượng lá vàng úa, thậm chí rụng lá.
  • Tạo mật đường: Rệp cam thải ra một chất dịch ngọt gọi là mật đường, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nấm đen, gây cản trở quá trình quang hợp của cây.
  • Suy giảm chất lượng trái cây: Trái cây bị rệp cam tấn công có thể bị biến dạng, mất thẩm mỹ và giảm chất lượng thương phẩm.

Các cây trồng bị hại

Rệp cam không chỉ tấn công cây cam mà còn ảnh hưởng đến nhiều loại cây trồng khác, bao gồm:

  • Cây cam, quýt, bưởi: Đây là nhóm cây trồng chính bị ảnh hưởng do rệp cam, đặc biệt là ở các vườn trồng cây có múi.
  • Cây sầu riêng: Sầu riêng cũng là một trong những loại cây bị tấn công bởi rệp cam, làm giảm năng suất và chất lượng trái.
  • Cây cà phê, hồ tiêu: Các cây trồng công nghiệp này cũng có thể bị ảnh hưởng bởi rệp cam, mặc dù mức độ ít hơn.
  • Cây ăn trái khác: Rệp cam cũng có thể tấn công các loại cây ăn trái khác như xoài, ổi, và nhiều loại cây trồng khác.

Việc nhận biết và hiểu rõ đặc điểm của từng loại rệp gây hại là bước đầu tiên để người làm nông có thể kiểm soát và phòng trừ chúng một cách hiệu quả. Sự kết hợp giữa các biện pháp sinh học, hóa học và kỹ thuật chăm sóc đúng cách sẽ giúp giảm thiểu tối đa tác hại của rệp, đồng thời góp phần nâng cao năng suất và chất lượng cây trồng. Hy vọng những thông tin trong bài viết sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích, giúp bà con chủ động hơn trong việc bảo vệ mùa màng trước sự tấn công của các loại rệp.

 

 

⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:

Đức Nghĩa