“Cây bón đủ phân mà vẫn không đậu trái. Hoa nở đồng loạt rồi rụng trắng vườn. Trái vừa lớn đã bị nứt, cuống yếu, rụng giữa chừng.” Đây là những câu chuyện quen thuộc với nhiều nhà vườn, nhất là vào thời điểm cây bước vào giai đoạn ra hoa – nuôi trái. Vấn đề không nằm ở thiếu N-P-K hay sâu bệnh rõ ràng. Mà nằm ở một yếu tố rất nhỏ – thường bị bỏ qua: vi lượng Bo.
Bo là một trong những vi lượng thiết yếu cho cây trồng. Dù nhu cầu chỉ tính bằng miligam trên mỗi kilogam đất, nhưng thiếu Bo – cây khó ra hoa, khó đậu trái, trái dễ dị dạng, dễ rụng và không đạt chất lượng.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu: Bo là gì? khác gì so với các chất dinh dưỡng khác? Vì sao Bo là “chiếc chìa khóa” giúp cây nuôi hoa – giữ trái mà không phải ai cũng để ý?
1️⃣ Bo là gì?
Bo, tên hóa học là Boron, là một trong bảy nguyên tố vi lượng thiết yếu đối với cây trồng. Khác với các nguyên tố đa lượng như Đạm (N), Lân (P) hay Kali (K) – mà cây cần với số lượng lớn, thì Bo chỉ cần với một lượng rất nhỏ (tính bằng ppm – phần triệu). Tuy nhiên, nếu thiếu Bo, cây vẫn có thể rụng toàn bộ hoa, trái non không đậu, hoặc mô rễ – mô non bị hoại tử.
Bo có mặt tự nhiên trong đất, chủ yếu dưới dạng borat hòa tan. Nhưng trong điều kiện thời tiết thất thường – mưa nhiều – đất cát nhẹ – Bo rất dễ bị rửa trôi, khiến cây không kịp hấp thu đúng lúc cần.
Điều đáng nói là Bo không thể tự tổng hợp trong cây. Do đó, nếu đất thiếu – hoặc cây không thể hút được Bo từ đất, thì nhất thiết phải bổ sung từ bên ngoài qua các dạng phân bón vi lượng.
2️⃣ Bo là vi lượng – nhưng không thể xem nhẹ
Trong nhóm dinh dưỡng cây trồng, Bo được xếp vào loại vi lượng – tức là cây chỉ cần một lượng rất nhỏ, so với các chất đa lượng như Đạm, Lân, Kali hay trung lượng như Canxi, Magie.
Chính vì lượng cần rất thấp, nên nhiều người lầm tưởng Bo không quan trọng. Nhưng sự thật thì ngược lại: cây có thể thiếu Đạm mà còn gồng mình sống tiếp, nhưng thiếu Bo ở giai đoạn sinh sản – là mất cả vụ mùa.
Bo không trực tiếp tạo ra trái hay làm to củ, nhưng nó giống như chìa khóa mở cánh cửa sinh sản của cây trồng. Thiếu Bo, quá trình thụ phấn – hình thành ống phấn – vận chuyển dinh dưỡng đều bị gián đoạn. Hậu quả là:
- Hoa không thụ phấn được → rụng hàng loạt
- Cuống trái yếu → trái rụng non, rụng sinh lý
- Vận chuyển đường kém → trái không lớn, bị dị dạng
Có thể nói, Bo là vi lượng “chiến lược” trong các giai đoạn mẫn cảm như: phân hóa mầm hoa, thụ phấn, đậu trái và nuôi trái non. Cây không thể “ra quả đến nơi đến chốn” nếu thiếu nó – dù các dưỡng chất khác có đủ đầy.
3️⃣ Bo tham gia vào những hoạt động nào của cây?
Bo không chỉ là một “chất phụ gia” giúp cây khỏe hơn – mà là một tác nhân sinh lý quan trọng ảnh hưởng đến nhiều quá trình sống trong cây. Dưới đây là những vai trò nổi bật nhất:
Tạo thành tế bào – phát triển mô non
Bo giúp cây hình thành thành tế bào bền vững, là thành phần thiết yếu của màng tế bào và mô phân sinh. Nếu thiếu Bo, mô non bị tổn thương, đọt non dễ khô ngọn, rễ bị biến dạng hoặc kém phát triển.
Duy trì cấu trúc mạch dẫn – đảm bảo vận chuyển dinh dưỡng
Bo góp phần hình thành và duy trì mạch dẫn (xylem và phloem) – hệ thống “giao thông nội bộ” của cây. Khi thiếu Bo, các mạch này có thể bị “kẹt” – khiến việc vận chuyển đường, nước, dưỡng chất bị gián đoạn, đặc biệt trong giai đoạn nuôi trái.
Thúc đẩy thụ phấn và hình thành ống phấn
Bo là nguyên tố trực tiếp tham gia vào quá trình hình thành hạt phấn, ống phấn, giúp cho việc thụ phấn – thụ tinh diễn ra suôn sẻ. Nếu thiếu Bo, cây có thể vẫn nở hoa đẹp, nhưng hạt phấn yếu, ống phấn không hình thành được → hoa rụng trắng cả vườn.
Tăng khả năng vận chuyển đường – nuôi trái non
Bo giúp kích thích hoạt động của enzyme liên quan đến vận chuyển đường từ lá về trái. Nhờ đó, trái non có đủ “năng lượng” để phát triển ổn định. Thiếu Bo → đường không chuyển về trái kịp → trái chậm lớn, dễ rụng, hoặc phát triển méo mó.
Tóm lại, Bo không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển sinh dưỡng, mà còn là yếu tố then chốt trong quá trình sinh sản – nuôi trái của cây trồng.
4️⃣ Tại sao Bo dễ thiếu trong tự nhiên?
Bo là một trong những vi lượng dễ bị thất thoát nhất trong đất. Dù có mặt tự nhiên trong đá mẹ và được giải phóng dần theo thời gian, nhưng với điều kiện canh tác hiện nay – Bo rất dễ rơi vào trạng thái thiếu hụt. Nguyên nhân chính gồm:
Dễ bị rửa trôi khi mưa nhiều hoặc tưới dư nước
Bo tồn tại chủ yếu ở dạng borat hòa tan – rất dễ tan trong nước. Khi gặp mưa lớn hoặc tưới quá nhiều, Bo nhanh chóng trôi khỏi tầng rễ cây. Đất cát nhẹ – vùng đồi dốc càng làm hiện tượng này nghiêm trọng hơn.
Không tích lũy lâu dài trong đất như Lân hay Kali
Bo không có khả năng bám giữ mạnh trong đất, cũng không bị hấp phụ mạnh như Lân. Điều này khiến Bo khó lưu giữ lâu trong tầng đất canh tác, buộc người trồng phải bổ sung định kỳ – đúng lúc, đúng giai đoạn.
Khả năng hấp thu của cây phụ thuộc vào pH và độ ẩm
Bo hấp thu tốt nhất khi pH đất trong khoảng 5.5 – 7.0. Nếu đất quá chua hoặc quá kiềm, cây khó hấp thu Bo dù trong đất vẫn có sẵn. Ngoài ra, đất khô hạn hoặc nghẹt úng cũng làm giảm hấp thu Bo qua rễ.
Một số loại đất tự nhiên có hàm lượng Bo rất thấp
Đặc biệt là đất xám bạc màu, đất cát, đất mới khai hoang hoặc đất đồi chưa được cải tạo. Nếu không kiểm tra và bổ sung hợp lý, cây sẽ thiếu Bo từ nền tảng – ngay cả khi bón phân đầy đủ các chất khác.
Với những lý do trên, thiếu Bo là tình trạng phổ biến nhưng thường bị bỏ sót, nhất là ở các vườn không kiểm tra đất định kỳ hoặc không chú ý đến dinh dưỡng vi lượng.
5️⃣ Tổng kết
Bo có thể chỉ là vi lượng, nhưng vai trò của nó lại gắn chặt với những giai đoạn nhạy cảm nhất trong vòng đời cây trồng: từ phân hóa mầm hoa, thụ phấn, đậu trái cho đến vận chuyển dinh dưỡng về nuôi trái.
Chỉ cần thiếu Bo trong một giai đoạn ngắn – cây có thể:
- Ra hoa nhưng không đậu trái
- Trái đậu nhưng rụng non
- Trái lớn nhưng dị dạng hoặc nứt trái
Và điều đáng lo là, các triệu chứng thiếu Bo thường không rõ ràng ban đầu. Khi nhà vườn nhận ra thì nhiều khi đã mất cơ hội can thiệp sớm. Vì vậy:
- Đừng đợi đến khi cây rụng trái mới nghĩ đến Bo
- Đừng nghĩ rằng chỉ có NPK là đủ cho một vụ mùa thành công
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
