Sau khi hiểu rõ Bo là vi lượng cần thiết cho cây trồng – đặc biệt trong giai đoạn ra hoa, nuôi trái và phục hồi sau stress – câu hỏi tiếp theo mà nhiều người trồng đặt ra là: “Vậy nên chọn loại Bo nào? Phun hay tưới? Vô cơ hay hữu cơ? Dùng lúc nào là tốt nhất?”
Trên thị trường hiện nay, Bo được bán dưới nhiều dạng khác nhau: từ Borax, Acid Boric dạng bột giá rẻ, đến các dạng Bo hữu cơ hòa tan cao, thậm chí có cả trong các gói NPK vi lượng tổng hợp. Mỗi loại có cách dùng và hiệu quả khác nhau. Nếu dùng không đúng loại – cây có thể không hấp thu được. Nếu bón sai thời điểm hoặc liều lượng – cây có thể bị ngộ độc, mô non tổn thương hoặc rễ tơ teo lại.
Điều này cho thấy: việc chọn đúng dạng Bo phù hợp với cây trồng, giai đoạn sinh trưởng và điều kiện đất là yếu tố quan trọng không kém gì việc biết “cây có cần Bo hay không”.
Bài viết này sẽ giúp bạn phân biệt các dạng Bo phổ biến, ưu nhược điểm của từng loại, và gợi ý cách lựa chọn phù hợp – để không chỉ bổ sung Bo, mà bổ sung đúng – đủ – và hiệu quả.
1️⃣ Phân biệt các dạng Bo trên thị trường
Vi lượng Bo trên thị trường hiện được phân phối dưới nhiều dạng công thức khác nhau, tùy theo nguồn gốc, khả năng hòa tan và mức độ phù hợp với từng phương pháp canh tác. Hiểu rõ sự khác biệt giữa các dạng này là bước đầu tiên để sử dụng Bo hiệu quả – không gây lãng phí, không làm tổn thương cây.
Bo dạng vô cơ
Đây là nhóm phổ biến nhất và thường có giá thành rẻ. Bao gồm các dạng như:
- Borax (Na₂B₄O₇·10H₂O)
- Acid Boric (H₃BO₃)
Hai dạng này thường dùng để bón lót trước khi trồng, trộn vào đất để cung cấp Bo từ từ. Tuy nhiên, chúng:
- Khó tan hoàn toàn, dễ kết tủa nếu phối với vôi hoặc Canxi
- Dễ bị rửa trôi trên đất cát hoặc vùng có mưa nhiều
- Không phù hợp để phun qua lá hoặc sử dụng cho cây đang mang trái
Bo hữu cơ – Bo Ethanolamine
Đây là dạng Bo hòa tan tốt, có tính linh động cao, hấp thu nhanh qua cả lá và rễ.
Ưu điểm:
- An toàn cho mô non, không gây cháy lá hay xót rễ khi sử dụng đúng liều
- Hấp thu nhanh, hiệu quả rõ trong thời gian ngắn
- Phù hợp với cây ăn trái, rau màu, giai đoạn ra hoa – nuôi trái
Dạng này thường có mặt trong các chế phẩm cao cấp dùng để phun hoặc tưới ở thời điểm cây cần hồi phục sinh lý.
Bo Chelate (EDTA-Bo hoặc các phức hữu cơ khác)
Là dạng Bo được “bọc” trong phân tử chelate giúp ổn định hơn trong môi trường đất có pH dao động.
- Ít bị kết tủa trong đất có độ pH kiềm hoặc chua nhẹ
- Thường được dùng để tưới gốc, hoặc phun lá cho cây trồng dài ngày
Tuy ít phổ biến hơn Ethanolamine, nhưng Bo chelate có ưu thế ở những vùng đất khó kiểm soát pH.
Bo trong phân NPK hoặc vi lượng tổng hợp
Là dạng bổ sung gián tiếp – Bo được pha trộn với các thành phần khác như NPK, TE, trung vi lượng…
- Tiện dụng, dùng cho canh tác đại trà
- Liều thấp → chỉ có tác dụng duy trì mức ổn định, không đủ để xử lý thiếu Bo nghiêm trọng
2️⃣ Ưu – nhược điểm của từng dạng Bo
Sau khi nắm được các loại Bo phổ biến trên thị trường, việc so sánh cụ thể ưu và nhược điểm của từng dạng sẽ giúp nhà vườn dễ dàng lựa chọn cho từng mục đích sử dụng. Dưới đây là tổng hợp những điểm chính:
Bo dạng vô cơ (Borax, Acid Boric)
Ưu điểm:
- Giá thành thấp, dễ tìm mua
- Có thể phối trộn vào phân nền hoặc bón lót đầu vụ
- Phù hợp với cây trồng dài ngày nếu bón đúng liều lượng
Nhược điểm:
- Khó tan hoàn toàn → không phù hợp để phun
- Dễ kết tủa khi phối hợp với Ca hoặc vôi
- Dễ bị rửa trôi trên đất dốc, đất cát, sau mưa lớn
- Khó kiểm soát liều lượng nếu không có kinh nghiệm
Bo ethanolamine (Bo hữu cơ)
Ưu điểm:
- Dạng lỏng dễ hòa tan, thẩm thấu nhanh qua lá và rễ
- Hiệu quả rõ rệt sau 2–3 ngày nếu cây thiếu Bo nhẹ đến trung bình
- An toàn cho mô non, cuống trái, đọt và rễ tơ
- Phù hợp với các giai đoạn sinh lý nhạy cảm: ra hoa, đậu trái, phục hồi sau stress
Nhược điểm:
- Giá thành cao hơn so với dạng vô cơ
- Cần pha đúng liều, không nên lạm dụng quá liều hoặc dùng sai giai đoạn
- Nếu chất lượng kém, có thể gây nóng cây trong thời tiết khô hạn
Bo chelate (EDTA-Bo)
Ưu điểm:
- Ổn định tốt trong môi trường đất có pH dao động
- Bền trong dung dịch → có thể phối với nhiều chế phẩm khác
- Hấp thu tốt khi tưới gốc, đặc biệt với đất trung tính hoặc kiềm nhẹ
Nhược điểm:
- Ít phổ biến hơn → khó tìm ở một số khu vực
- Giá cao hơn Bo vô cơ nhưng hiệu lực có phần chậm hơn ethanolamine
Bo trong NPK hoặc phân vi lượng tổng hợp
Ưu điểm:
- Dễ sử dụng, tiện cho canh tác phổ thông
- Tăng khả năng cân bằng dinh dưỡng, giảm rủi ro thừa – thiếu
- Phù hợp để phòng thiếu Bo nhẹ hoặc duy trì nền vi lượng ổn định
Nhược điểm:
- Hàm lượng Bo rất thấp → không đủ để xử lý thiếu Bo cấp tính
- Không kiểm soát được chính xác liều khi cây cần gấp
3️⃣ Chọn loại Bo theo cây trồng và mục tiêu sử dụng
Việc lựa chọn đúng dạng Bo không thể tách rời đặc điểm của cây trồng, giai đoạn sinh trưởng và mục tiêu cụ thể trong từng thời điểm. Dưới đây là những gợi ý theo nhóm cây và nhu cầu thực tế, giúp người làm vườn chủ động chọn đúng – dùng trúng – tránh lãng phí và sai sót.
Cây ăn trái lâu năm (sầu riêng, xoài, cam quýt, bơ…)
Đặc điểm: có cuống trái dài, mô dẫn mảnh, thời gian nuôi trái kéo dài, rất dễ rụng trái sinh lý nếu thiếu Bo.
Khuyến nghị:
- Giai đoạn ra hoa – đậu trái: ưu tiên dùng Bo ethanolamine hoặc Bo chelate, phun qua lá kết hợp với Ca, Zn, Amino để hỗ trợ sinh lý.
- Sau đậu trái 7–15 ngày: tiếp tục phun hoặc tưới nhẹ Bo hữu cơ để giữ cuống chắc, ổn định mạch vận chuyển.
- Không nên dùng Bo vô cơ dạng thô trong giai đoạn trái lớn vì dễ gây tích lũy – ảnh hưởng đến mô trái và cuống.
Rau màu và cây ăn trái ngắn ngày (cà chua, dưa leo, dưa hấu, bắp cải…)
Đặc điểm: sinh trưởng nhanh, trái hoặc lá dễ dị dạng nếu thiếu Bo trong thời gian ngắn.
Khuyến nghị:
- Dùng Bo hữu cơ (ethanolamine) để phun vào giai đoạn trước và sau khi đậu trái.
- Kết hợp với Kali – Canxi giúp trái chắc, hạn chế nứt vỏ, lõi rỗng.
- Với mô hình trồng ngắn ngày, có thể bổ sung Bo định kỳ 7–10 ngày/lần ở liều nhẹ nếu đất dễ rửa trôi.
Cây công nghiệp dài ngày (cà phê, hồ tiêu, mía, điều…)
Đặc điểm: nhu cầu Bo không quá cao nhưng vẫn cần thiết ở giai đoạn phân hóa hoa, ra đọt – hoặc sau stress môi trường.
Khuyến nghị:
- Có thể sử dụng Bo chelate dạng bột hoặc nước để tưới gốc nhẹ trước mùa mưa, sau khi cây phục hồi hoặc ra hoa.
- Không cần phun thường xuyên, chỉ nên dùng linh hoạt khi có dấu hiệu thiếu (rụng trái non, đọt non đứng, rễ tơ kém).
Hệ thống canh tác hữu cơ hoặc đất khó kiểm soát pH
Khuyến nghị:
- Tránh dùng Borax – acid boric thô
- Ưu tiên Bo chelate hoặc phối hợp Bo với amino sinh học, để cây hấp thu dễ, ít bị ảnh hưởng bởi môi trường đất
4️⃣ Các lưu ý khi sử dụng Bo
Bo là vi lượng – tức cây chỉ cần một lượng rất nhỏ, nhưng nếu dùng sai thời điểm, sai liều hoặc sai cách phối hợp, hậu quả có thể không kém gì thiếu hụt. Dưới đây là những lưu ý quan trọng giúp bạn dùng Bo an toàn, hiệu quả và tránh rủi ro âm thầm.
Không nên phối Bo với vôi hoặc các chế phẩm chứa Canxi clorua (CaCl₂) ở nồng độ cao
Nhiều nhà vườn có thói quen trộn chung phân trung lượng hoặc thuốc phòng bệnh trong một lần phun. Tuy nhiên, Bo dễ bị kết tủa nếu gặp môi trường có pH cao hoặc khi phối cùng vôi – làm giảm hiệu quả hấp thu và có thể gây lắng cặn trong bình phun.
→ Giải pháp: nếu muốn dùng kết hợp, nên chọn Bo hữu cơ hoặc chelate ổn định, hoặc phun cách ngày thay vì pha chung.
Không nên phun Bo vào giờ nắng gắt hoặc khi cây đang héo
Mô non ở đọt, cuống trái và đầu rễ rất dễ bị tổn thương nếu hấp thu Bo quá nhanh trong điều kiện cây đang thiếu nước hoặc mất cân bằng sinh lý. Phun vào lúc nắng gắt có thể gây cháy mô, xót cuống hoặc rụng trái nhẹ.
→ Giải pháp: phun vào sáng sớm hoặc chiều mát, khi khí khổng mở và mô cây ổn định.
Ưu tiên chia nhỏ liều – dùng đều hơn là bón đậm một lần
Bo có khả năng di chuyển hạn chế trong cây, nên việc “bón một lần cho cả vụ” là không hiệu quả. Ngược lại, nếu dồn liều cao vào một thời điểm, mô non có thể bị ngộ độc → cuống đen, rễ tơ chết đầu, đọt không bung.
→ Giải pháp: chia nhỏ liều, bổ sung theo giai đoạn sinh lý, ưu tiên phun lá với liều thấp nhưng lặp lại định kỳ nếu cây đang trong giai đoạn sinh sản.
Cẩn thận với đất dốc, đất cát hoặc nơi có mưa nhiều
Bo rất dễ bị rửa trôi khỏi tầng rễ hoạt động. Nhiều vườn tuy đã bón Bo nhưng cây vẫn thiếu, đơn giản vì Bo không còn ở đúng vị trí rễ hút được.
→ Giải pháp: Dùng dạng Bo chelate hoặc hữu cơ để tăng độ bám và hạn chế rửa trôi ránh bón sát gốc nếu đất quá thông thoáng – có thể bón và phủ nhẹ bằng phân hữu cơ hoặc tưới nhẹ quanh vùng rễ lan ra ngoài
Kết luận
Bo không phải là yếu tố “cứ thiếu thì bổ sung”, mà là mắt xích kỹ thuật cần tính toán cụ thể theo cây trồng, giai đoạn và điều kiện đất. Có những trường hợp bón Bo đúng – nhưng sai thời điểm. Cũng có khi chọn sai dạng Bo khiến cây không hấp thu được, hoặc thậm chí bị tổn thương mô non do dùng quá liều. Hiểu rõ ưu – nhược điểm của từng loại Bo, và biết cách kết hợp phù hợp với từng loại cây sẽ giúp bạn:
- Hạn chế rụng trái sinh lý, nứt mô, méo trái
- Tăng hiệu quả nuôi trái – phát đọt – phục hồi rễ
- Tránh rủi ro ngộ độc vi lượng do lạm dụng
Bo không cần dùng nhiều, nhưng cần dùng đúng. Một lần bón đúng – đúng loại, đúng thời điểm – có thể cứu cả vụ mùa khỏi những thất thoát âm thầm nhưng rất đáng kể.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
