Trong sản xuất nông nghiệp hiện đại, ba nhóm sản phẩm đóng vai trò thiết yếu đối với sự phát triển của cây trồng là phân bón, thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) và biostimulant – hay còn gọi là chất kích thích sinh học. Mỗi nhóm sản phẩm đều đảm nhận những nhiệm vụ rất khác nhau trong chu trình sinh trưởng của cây. Tuy nhiên, không ít nhà vườn hiện nay vẫn còn nhầm lẫn vai trò của Biostimulant, cho rằng nó tương tự như phân bón hoặc thuốc BVTV.
Chính sự nhầm lẫn này đã dẫn đến những sai sót trong quy trình chăm sóc cây trồng, làm giảm hiệu quả đầu tư và đôi khi khiến cây không đạt được tiềm năng sinh trưởng tối ưu.
Muốn xây dựng một hệ thống canh tác hiệu quả, bền vững, trước tiên cần hiểu rõ bản chất và phân biệt đúng giữa ba nhóm sản phẩm này.
Bài viết dưới đây sẽ lần lượt phân tích từng nhóm, chỉ ra sự khác biệt căn bản trong cơ chế tác động và vai trò của chúng, để từ đó giúp nhà vườn ứng dụng một cách khoa học hơn.
1️⃣ Phân bón: Bổ sung dinh dưỡng trực tiếp cho cây
Phân bón được xem là nguồn cung cấp dinh dưỡng chính yếu cho cây trồng trong suốt chu kỳ sinh trưởng và phát triển.
Các loại phân bón hiện nay chủ yếu bổ sung ba nhóm nguyên tố: đa lượng (Đạm – Nitrogen, Lân – Phosphorus, Kali – Potassium), trung lượng (Canxi, Magie, Lưu huỳnh) và vi lượng (Sắt, Kẽm, Đồng, Bo…).
Cơ chế tác động của phân bón tương đối trực tiếp: bổ sung khoáng chất vào môi trường đất hoặc tưới lên lá, từ đó cây hấp thu để tổng hợp các mô mới, phát triển hệ rễ, lá, hoa và quả.
Nếu thiếu phân bón, cây sẽ bị còi cọc, vàng lá, ra hoa kém, năng suất và chất lượng nông sản đều giảm sút rõ rệt. Tùy theo từng giai đoạn sinh trưởng, nhu cầu về từng loại nguyên tố sẽ khác nhau. Ví dụ:
- Giai đoạn phát triển thân lá cần nhiều đạm (N).
- Giai đoạn phát triển bộ rễ cần tăng cường lân (P).
- Giai đoạn ra hoa, nuôi trái đòi hỏi kali (K) và vi lượng để nâng cao chất lượng nông sản.
Việc sử dụng phân bón đúng loại, đúng lượng, đúng thời điểm là yếu tố then chốt để đảm bảo cây phát triển khỏe mạnh và đạt năng suất cao.
2️⃣ Thuốc BVTV: Bảo vệ cây trước tác nhân gây hại
Nếu phân bón đóng vai trò nuôi dưỡng cây trồng từ bên trong, thì thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) giữ nhiệm vụ bảo vệ cây trước các yếu tố gây hại từ bên ngoài.
Sâu bệnh, nấm mốc, virus, cỏ dại… đều là những mối đe dọa lớn đối với sự sinh trưởng và năng suất của cây trồng. Thuốc BVTV được sử dụng nhằm tiêu diệt, kiểm soát hoặc ngăn chặn sự phát triển của những đối tượng này.
Khác với phân bón, cơ chế tác động của thuốc BVTV không liên quan trực tiếp đến quá trình sinh trưởng nội tại của cây. Thay vào đó, thuốc BVTV tác động lên sinh vật gây hại, thông qua các cơ chế như:
- Làm chết sâu, nấm, vi khuẩn gây bệnh (thuốc trừ sâu, trừ nấm, trừ khuẩn).
- Ức chế quá trình sinh trưởng hoặc tiêu diệt cỏ dại cạnh tranh (thuốc trừ cỏ).
- Ngăn chặn sự xâm nhập hoặc lây lan của tác nhân gây bệnh (thuốc phòng bệnh).
Chẳng hạn, trong mùa mưa, bệnh nấm như Phytophthora gây thối rễ rất dễ bùng phát, khi đó việc sử dụng thuốc BVTV chuyên trị nấm là cần thiết để bảo vệ bộ rễ cây. Hoặc khi cây sầu riêng ra đọt non, việc phun thuốc phòng trừ bọ trĩ là một biện pháp bắt buộc nhằm bảo vệ tán lá non yếu ớt.
Tóm lại, thuốc BVTV là “lá chắn” bảo vệ cây trồng khỏi những nguy cơ đến từ môi trường bên ngoài, giúp cây duy trì sức khỏe để tiếp tục quá trình sinh trưởng bình thường.
3️⃣ Biostimulant: Kích hoạt sức mạnh tự nhiên bên trong cây
Bên cạnh phân bón và thuốc BVTV, biostimulant (chất kích thích sinh học) đại diện cho một hướng tiếp cận mới trong chăm sóc cây trồng: thay vì “cho thêm” dinh dưỡng hoặc “loại bỏ” mầm bệnh, biostimulant giúp cây tự kích hoạt khả năng sinh trưởng và tự vệ từ bên trong.
Khác với phân bón – vốn cung cấp khoáng chất, và thuốc BVTV – vốn tác động lên sinh vật gây hại, biostimulant tác động trực tiếp vào sinh lý cây trồng.
Chúng không thay thế nhu cầu dinh dưỡng, cũng không tiêu diệt sâu bệnh, mà:
- Tăng cường khả năng hấp thu và chuyển hóa dinh dưỡng.
- Kích thích hoạt động sinh lý như ra rễ, ra hoa, đậu trái.
- Nâng cao sức chống chịu với các stress môi trường như hạn, mặn, ngập úng, nhiệt độ khắc nghiệt.
- Ổn định nội tiết tố sinh trưởng, giúp cây cân bằng giữa phát triển sinh khối và sinh sản.
Ví dụ: Khi sử dụng biostimulant chứa acid amin trong giai đoạn cây phục hồi sau mưa bão, bộ rễ cây được tái tạo nhanh hơn; hoặc khi phun chiết xuất rong biển trong giai đoạn ra hoa, cây có thể tăng tỷ lệ đậu trái và hạn chế hiện tượng rụng hoa sinh lý.
Điểm quan trọng cần nhấn mạnh là: biostimulant không làm thay công việc của cây, mà giúp cây phát huy tối đa khả năng tự nhiên vốn có.
Chính vì vậy, biostimulant được ví như chìa khóa kích hoạt tiềm năng tự thân, giúp cây khỏe mạnh một cách bền vững và chủ động hơn trước điều kiện bất lợi.
4️⃣ Bảng so sánh nhanh
Sau khi đã lần lượt phân tích vai trò và cơ chế tác động của từng nhóm sản phẩm, có thể thấy rằng phân bón, thuốc BVTV và biostimulant đều phục vụ những mục tiêu rất khác nhau trong quy trình chăm sóc cây trồng.
Để hệ thống lại rõ ràng hơn, bảng so sánh dưới đây sẽ giúp chúng ta dễ dàng nhận diện những điểm khác biệt căn bản giữa ba nhóm sản phẩm này:
Qua bảng trên, có thể thấy biostimulant không thay thế phân bón hay thuốc BVTV, mà bổ sung thêm một hướng tác động mới – hỗ trợ cây trồng tự hoàn thiện hệ thống sinh lý, nâng cao hiệu quả hấp thu dinh dưỡng và chống chịu tự nhiên.
Sự phối hợp hợp lý cả ba nhóm sẽ tạo nên một hệ thống chăm sóc cây toàn diện và bền vững hơn.
5️⃣ Vì sao cần phối hợp cả 3 nhóm trong quy trình canh tác?
Trong thực tế sản xuất nông nghiệp, không có một nhóm sản phẩm đơn lẻ nào có thể đáp ứng trọn vẹn mọi nhu cầu sinh trưởng và phát triển của cây trồng. Mỗi nhóm – phân bón, thuốc BVTV và biostimulant – chỉ đảm nhiệm một phần công việc, và chỉ khi phối hợp khéo léo cả ba nhóm này, cây trồng mới đạt được sự phát triển tối ưu.
Cụ thể:
- Phân bón: Cung cấp nguyên liệu khoáng thiết yếu để cây xây dựng các cấu trúc sống như rễ, thân, lá, hoa, quả. Không có phân bón, cây sẽ thiếu hụt nguồn nguyên liệu cơ bản cho sinh trưởng.
- Thuốc BVTV: Giữ cho cây trồng an toàn trước sự tấn công của sâu bệnh, nấm hại, cỏ dại… Nhờ thuốc BVTV, cây có thể duy trì môi trường phát triển ổn định, tránh mất mát do dịch hại.
- Biostimulant: Kích hoạt cơ chế sinh học tự nhiên bên trong cây, giúp cây hấp thu dinh dưỡng tốt hơn, tự vệ mạnh hơn, đồng thời tối ưu hóa các quá trình trao đổi chất và sinh trưởng.
Nếu chỉ sử dụng phân bón và thuốc BVTV mà thiếu biostimulant, cây dễ rơi vào tình trạng “bồi bổ và bảo vệ” nhưng thiếu khả năng tự thích nghi với những biến động bất lợi của môi trường (stress nhiệt, hạn, mặn…). Ngược lại, nếu chỉ sử dụng biostimulant mà không bổ sung đủ phân bón hoặc không phòng trừ sâu bệnh đúng lúc, cây cũng không thể duy trì sinh trưởng bình thường.
Vì vậy, sự phối hợp khoa học cả ba nhóm sẽ tạo nên một hệ sinh thái chăm sóc hoàn chỉnh, giúp cây trồng:
- Phát triển khỏe mạnh ngay từ giai đoạn cây con.
- Chống chịu tốt hơn trước các stress sinh lý và sinh học.
- Đạt năng suất và chất lượng nông sản cao, bền vững qua nhiều mùa vụ.
Tổng kết
Phân bón, thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) và biostimulant là ba trụ cột quan trọng trong quy trình chăm sóc cây trồng hiện đại.
Tuy nhiên, mỗi nhóm sản phẩm lại mang một vai trò hoàn toàn khác nhau:
- Phân bón trực tiếp bổ sung dinh dưỡng cho cây.
- Thuốc BVTV bảo vệ cây khỏi những tác nhân gây hại bên ngoài.
- Biostimulant kích hoạt sức mạnh sinh học tự nhiên bên trong cây, giúp cây tự phát triển khỏe mạnh và chống chịu tốt hơn.
Việc nhầm lẫn giữa biostimulant với phân bón hay thuốc BVTV có thể dẫn đến quy trình chăm sóc mất cân đối, làm giảm hiệu quả đầu tư và ảnh hưởng tiêu cực đến năng suất – chất lượng nông sản.
Chính vì vậy, hiểu đúng bản chất, cơ chế và cách phối hợp ba nhóm sản phẩm này không chỉ giúp cây trồng phát triển toàn diện, mà còn góp phần xây dựng mô hình canh tác nông nghiệp bền vững, thích ứng với những thách thức môi trường ngày càng gia tăng.
⏩⏩ Mời quý vị và các bạn quan tâm theo dõi các nền tảng truyền thông để tìm hiểu, trao đổi và chia sẻ thêm về các kinh nghiệm trong đầu tư và sản xuất nông nghiệp cùng cộng đồng và chuyên gia tại:
- Youtube: Youtube.com/@Kythuattrongcayvn
- Facebook Page: Facebook.com/kythuattrongcay.vn/
- Facebook Group: Facebook.com/6441565519262518
- Tiktok: Tiktok.com/@kythuattrongcay.vn
